PL179104B1

PL179104B1 - Pochodne witaminy D, sposób ich wytwarzania oraz kompozycja farmaceutyczna i kompozycja kosmetyczna PL PL

Info

Publication number: PL179104B1
Application number: PL94303652A
Authority: PL
Inventors: Jose P Sestelo; Antonio Mourino; Jose L Mascarenas; Sebastianus J Halkes; Jan Zorgdrager; Gerhardus D H Dijkstra; De Velde Jan-Paul Van
Original assignee: Duphar Int Res
Priority date: 1993-06-04
Filing date: 1994-05-30
Publication date: 2000-07-31
Also published as: DE69400469D1; CN1050829C; HU219593B; GR3021581T3; AU6347294A; ATE142198T1; PL303652A1; HUT67928A; DE69400469T2; US5449668A; IL109848A; KR100301876B1; NZ260647A; ZA943830B; EP0633245A1; KR950000662A; USRE36854E; EP0633245B1; ES2094023T3; DK0633245T3

Abstract

1 Pochodna w itam iny D o ogólnym w zorze 1, w którym R 2 oznacza gru- p e (C 1 -C 3)alkilow a, grupe h ydroksy(C 1 -C 3)alk ilow a lub grupe (C 2-C 3)alke- nylow a, R 3 oznacza prosta nasycona grupe (C 3-C 5)alkilenow a, iPr oznacza grupe izopropylow a, a A i B oznaczaja n iezalezn ie od sieb ie atom y wodoru, lub grupy m etylow e, lub A i B tw orza razem grupe m ety len o w a 4 Sposób w ytw arzania pochodnej w itam iny D , o ogólnym w zorze 1, w którym R 2 oznacza grupe (C 1 -C 3 )a k ilow a, grupe hydroksy(C 1 i-C 3)alk ilow a lub grupe (C 2-C3)alkenylow a, R 3 oznacza prosta nasycon a grupe (C 3-C 5)alki- lenow a, iPr oznacza grupe izopropylow a, a A i B oznaczaja niezaleznie od sie - bie atom y wodoru, lub grupy m etylow e, lub A i B tw orza razem grupe m etylen ow a, z n a m ie n n y ty m , ze poch od n a estrow a o o g ó lnym w zorze 9 , w którym R 2, R 3, A i B m aja w yzej podane znaczen ia, R 1 oznacza zabezpieczona grupe hydroksylow a, korzystnie estrow a lub eterow a, a R 4 oznacza grupe (C 1-C6)alkilow a, poddaje sie reakcji z e zw iazkiem m etaloorganicznym o o g ó - lnym w zorze 3, w którym iPr oznacza grupe izopropylow a, X oznacza atom chloru, brom u lub jo d u , M oznacza atom litu lub m agnezu, a p, w zaleznosci od w artosciow osci M , m a w artosc 0 lub 1, a nastep nie usuw a sie grupe zabez- p iecza ja ca korzystnie przez reakcje z fluorkiem tetrabutyloam om owyra 6 K om pozycja farm aceutyczna, zaw ierajaca substancje czynna i far- m aceutycznie dopu szczaln y nosnik i/lub c o najmniej jed n a farm aceutycznie d opuszczalna substancje p om ocn icza zn a m ien n a ty m , ze zawiera efek tyw n a daw ke substancji czynnej, stanow iacej zw iazek o ogólnym w zorze 1, w k tó- rym R2 oznacza grupe (C 1-C 3)alkilow a, grupe hydroksy(C 1-C3)alk ilo w a lub grupe (C 2-C 3)alkenylow a, R 3 oznacza prosta n asycon a grupe (C 3-C5)alkile- now a, iPr oznacza grupe izopropylow a, a A i B oznaczaja niezalezn ie od sie - bie atomy wodoru, lub grupy m etylow e, lub A i B tw orza razem grupe m etylen ow a Wzór 1 PL PL

Description

Przedmiotem wynalazku są pochodne witaminy D, sposób ich wytwarzania oraz kompozycja farmaceutyczna i kompozycja kosmetyczna.

Ogólnie wiadomo, że pochodne witaminy D, lub związki pokrewne witaminie D (“pochodne witaminy D”) wykazują silną aktywność biologiczną i mogą być stosowane we wszystkich przypadkach, w których w grę wchodzą problemy z metabolizmem wapnia. Kilka lat temu stwierdzono, że różne aktywne pochodne witaminy D mająrównież inne własności farmakoterapeutyczne i mogą być z powodzeniem stosowane, na przykład, do leczenia pewnych schorzeń skóry i kości, w kosmetyce, także do leczenia chorób, które mają związek z różnicowaniem i proliferacją komórek, lub polegająna zaburzeniach równowagi systemu odpornościowego. Należą tu moczówka cukrowa, nadciśnienie i choroby związane z występowaniem stanów zapalnych, takie jak pierwotnie postępujący gościec stawowy i astma. Ponadto, związki te mogąbyć stosowane do celów weterynaryjnych i diagnostycznych.

Interesujące z punktu widzenia przydatności do podanych wyżej celów sąhydroksypochodne witaminy D, w szczególności zaś pochodne witaminy D zhydroksylowane w pozycjach 1 -, 24i/lub 25. Ostatnimi osiągnięciami w dziedzinie aktywnych pochodnych witaminy D są pochodne

179 104

19-nor-witaminy D (EP-A-03 87077) i pochodne witaminy D zmodyfikowane na C-18 (EP-A-0521550), korzystnie również zhydroksylowane w pozycji la i ewentualnie w łańcuchu przyłączonym do C-17. W celu uzyskania lepszych własności farmakologicznych i ograniczenia szkodliwych działań ubocznych wprowadzane są też inne modyfikacje łańcucha bocznego na C-17. Przykładami takich modyfikacji są wydłużenie łańcucha (homo związki), pochodne 22-oksa, podstawienie fluorem, wprowadzenie grup epoksy (WO 92/21695), i tym podobne.

Ponadto, w literaturze opisane są pewne pochodne witaminy D zawierające podstawnik 24-cyklopropylowy, na przykład w WO 87/00834 (do leczenia nieprawidłowości w różnicowaniu i proliferacji komórek) i w artykule Farach-Carson i wsp. w Endocrinology 1991, 129, 1876-84. Na ogół jednakże własności farmakologiczne powyższych pochodnych witaminy D o zmodyfikowanym łańcuchu C-17 nie są jeszcze w pełni zadowalające pod względem selektywności, to znaczy, że zamierzonym działaniom korzystnym towarzyszą pewne efekty szkodliwe. Ponadto, pochodne witaminy D o zmodyfikowanym łańcuchu bocznym na C-17 są często trudno dostępne. Na przykład, wytwarzanie wspomnianych wyżej pochodnych witaminy D opisane przez Farach-Carson i wsp. wydaje się być bardzo pracochłonne, a podana w wymienionym wyżej opisie WO 87/00834 synteza łańcucha bocznego na C-17 również wymaga wielu pracochłonnych etapów i użycia jako syntonu ketonu, który nie jest łatwo dostępny. W związku z tym istnieje zapotrzebowanie na łatwiej dostępne pochodne witaminy D o zmodyfikowanym łańcuchu bocznym na C-17. Obydwa związki wyjściowe potrzebne do wytwarzania takich pochodnych witaminy D muszą być łatwo dostępne, lub łatwe do uzyskania, a wieloetapowa synteza musi przebiegać z wystarczającą selektywnością i wydajnością.

W niedawno opublikowanej pracy Sestelo i wsp. (J. Org. Chem. 1993,58,118-123) opisali dobrąmetodę wytwarzania pewnych pochodnych witaminy D₃ podwójnie zmodyfikowanych na C-25, to znaczy pochodnych uzyskanych przez zastąpienie w witaminie D₃ dwóch grup metylowych na C-25 dwoma grupami cyklopropylowymi, lub tert-butylowymi. W założeniu, związki takie miały wykazywać działanie stymulujące różnicowanie komórek bez wpływania na gospodarkę wapniową lub inaczej miały charakteryzować się przewagą aktywności antyproliferacyjnej nad szkodliwym działaniem kalcemicznym. I rzeczywiście, te znane związki wykazywały lepszą aktywność w kierunku różnicowania komórek niż znana dobrze 10,25 -dihydroksy witamina D₃ (lo,25-dihydroksycholekalciferol; lo,25-DHCC) i ten sam, lub nieco niższy wpływ na metabolizm wapnia, co będzie wyraźnie uwidocznione w przykładach. Jednakże, wciąż jeszcze selektywność ich działania, czyli aktywność antyproliferacyjna w stosunku do wywieranego efektu kalcemicznego, nie jest zadowalająca. Jest oczywiste, że dla leków sprawa marginesu bezpieczeństwa między działaniem leczniczym a niepożądanymi efektami ubocznymi jest zagadnieniem najwyższej wagi.

Dlatego też, celem niniejszego wynalazku jest uzyskanie nowych pochodnych witaminy D o takim profilu farmakologicznym, w którym aktywność terapeutyczna związana z różnicowaniem komórek, proliferacją komórek, lub regulacją zaburzeń systemu odpornościowego, będzie zwiększona w stosunku do efektu wywieranego na metabolizm wapnia.

Według niniejszego wynalazku warunki te spełniają nowe pochodne witaminy D o ogólnym wzorze 1, w którym R₂ oznacza grupę (C]-C₃)alkilową grupę hydroksy(C₁-C₃)alkilowąlub grupę (C₂-C₃)alkenylową R₃ oznacza prostą nasyconą grupę (C₃-C₅)alkilenową iPr oznacza grupę izopropylową a A i B oznaczają niezależnie od siebie, atomy wodoru, lub grupy metylowe, lub A i B tworzą razem grupę metylenową.

Powyższe nowe pochodne witaminy D, według wynalazku, o wzorze ogólnym 1 są substancjami o cennych własnościach. Wyniki prób biologicznych przedstawione w przykładach wykazują że związki te, jako substancje biologicznie czynne, są bardzo obiecujące i mogąbyć stosowane w wymienionych wyżej wskazaniach terapeutycznych, a w szczególności do leczenia chorób skóry, takich jak łuszczyca (i inne choroby skóry związane z hiperproliferacją), egzema i zapalenie skóry, miopatia, białaczka, raki sutka i okrężnicy, mięsaki kości, raki płaskokomórkowe, czerniak, pewne zaburzenia odporności i odrzuty przeszczepów.

179 104

Ponadto, nowe pochodne witaminy D według wynalazku mogąbyć stosowane do gojenia ran, a także można je używać do wytwarzania kompozycji kosmetycznych, takich jak kremy, lotia, maści i tym podobne, w celu ochrony, utrzymywania właściwego stanu i/lub zabezpieczenia skóry i do poprawy stanu skóry w przypadkach różnych niekorzystnych zmian, takich jak zmarszczki, suchość i zwiotczenie skóry, a także niewystarczające wydzielanie tłuszczu.

Korzystna jest pochodna witaminy D o wzorze ogólnym 1, w którym R₂ oznacza grupę (C₁-C₃)alkilową grupę hydroksy(Cj-C₃)alkilową lub grupę (C₂-C₃)alkenylową a R₃ oznacza grupę o wzorze -CH₂-CH₂-(CH₂)_n-, w którym n ma wartość 1 lub 2, a A i B oznaczająatom wodoru, lub tworzą razem grupę metylenową.

Przykładami niezwykle korzystnych, ze względu na ich wyjątkowo cenne własności biologiczne, pochodnych witaminy D, według wynalazku, są pochodne witaminy D o wzorze ogólnym 1, w którym R₂ oznacza grupę metylową etylową lub wmylową R₃ oznacza grupę trimetylenową lub tetrametylenową, a A i B oznaczają atomy wodoru, lub tworzą razem grupę metylenową

Powyższe nowe pochodne witaminy D, według wynalazku, można łatwo wytworzyć z łatwo dostępnych surowców wyjściowych. W szczególności pożądany układ podstawników na C-25, to znaczy przyłączenie w tej pozycji odpowiednich podstawników, osiąga się łatwo wychodząc z łatwo dostępnego estru.

Przedmiotem wynalazku jest również sposób wytwarzania pochodnych witaminy D o zdefiniowanym powyżej wzorze ogólnym i polegający na tym, że ester o wzorze ogólnym 9, w którym R₂, R₃, A i B mająwyżej podane znaczenia, R! oznacza zabezpieczoną grupę hydroksylową a R₄ oznacza grupę (C_rC₆)alkilową poddaje się reakcji ze związkiem metaloorganicznym o wzorze ogólnym 3, w którym iPr oznacza grupę izopropylową X oznacza atom chloru, bromu lub jodu, M oznacza atom litu lub magnezu, a p, w zależności od wartościowości M, ma wartość 0 lub 1, a następnie usuwa się grupę zabezpieczającą

Według równie korzystnego sposobu można najpierw budować łańcuch boczny na C₁₇. Dlatego też przedmiotem wynalazku jest również sposób wytwarzania zdefiniowanej wyżej pochodnej witaminy D, w którym ester o wzorze ogólnym 2, w którym R₂, R₃ i R₄ mająwyżej podane znaczenia, a R₅ oznacza grupę hydroksylową która może być ewentualnie zabezpieczona, -poddaje się reakcji ze związkiem metaloorganicznym o wzorze ogólnym 3, w którym symbole mająwyżej podane znaczenia, po czym w uzyskanej pochodnej hydrindanowej o wzorze ogólnym 4, jeżeli R₅ oznacza zabezpieczoną grupę hydroksylową przeprowadza się odbezpieczenie, a następnie prowadzi się utlenianie do odpowiedniej pochodnej hydrindan-4-onu o wzorze ogólnym 5, który to związek o wzorze 5, po zabezpieczeniu, w razie potrzeby, grupy hydroksylowej albo a) poddaje się reakcji z odczynnikiem Wittiga o wzorze ogólnym 6, w którym R] oznacza zabezpieczoną grupę hydroksylową a pozostałe symbole mająwyżej podane znaczenia; albo b) po enolizacji i utworzeniu pochodnej z enolowej grupy hydroksylowej prowadzi się reakcję z pochodną enynową o wzorze ogólnym 7, w którym R] ma wyżej podane znaczenie, a następnie uwodornienie i izomeryzację, w celu wytworzenia związku o wzorze ogólnym 1, w którym A i B tworzą razem grupę metylenową po czym przeprowadza się odbezpieczenie.

Grupy hydroksylowe w powyższych związkach pośrednich można zabezpieczyć przez reakcję z odpowiednim odczynnikiem estryfikującym, lub eteryfikującym. Odpowiednim odczynnikiem estryfikującym jest alkilochlorowęglan o 2 do 5 atomach węgla, lub aromatyczny kwas karboksylowy, taki jak kwas benzoesowy, lub nasycony alifatyczny kwas karboksylowy o 1 do 4 atomach węgla, lub pochodne tych kwasów, odpowiednie do przeprowadzenia estryfikacji.

W celu zabezpieczenia grup hydroksylowych przez utworzenie eteru można w zasadzie stosować dowolny czynnik eteryfikujący, na przykład tnalkilosilyloimidazol, halogenek trialkilosilylowy, trifluorometanosulfonian trialkilosilylowy (triflat trialkilosilylowy), halogenek difenyloalkilosilylowy, lub triflat difenyloalkilosilylowy, lub ich pochodne, przy czym podstawione w nich grupy alkilowe zawierają od 1 do 6 atomów węgla. Szczególnie odpowiednie do tego celu są chlorek trimetylosilylowy, chlorek tert-butylodimetylosilylowy, chlorek dimetylo-(l,l,2-trimetylopropylo)-silylowy, triflat tert-butylodimetylosilylowy, lub tnmetylosilyloi

179 104 midazol, ponieważ te czynniki eteryfikujące reagująłatwo z zabezpieczaną grupąhydroksylową tworząc funkcję eterową. Funkcja ta z jednej strony jest wystarczająco trwała w warunkach reakcji które mają być przeprowadzone, a z drugiej strony może być łatwo usunięta (odbezpieczenie), w celu odzyskania pierwotnej grupy hydroksylowej. Szczególnie korzystne są tu chlorek i triflat tert-butylodimetylosilylowy ponieważ stwierdzono, że grupa tert-butylodimetylosilylowa stanowi wyjątkowo dogodną grupę zabezpieczającą.

Pochodnąenolowej grupy hydroksylowej tworzy się korzystnie przez reakcję z N-fenylotrifluorometanosulfonoimidem, w wyniku której tworzy się triflat.

Wyjściowe związki o wzorze 2 można dogodnie wytwarzać z substancji łatwo dostępnych. Na przykład, syntezy związków do wytwarzania pochodnych witaminy D posiadających zdefiniowane wyżej korzystne łańcuchy boczne na C-17 przedstawione są na schemacie 1.

Wprowadzanie do będących przedmiotem wynalazku pochodnych witaminy D modyfikacji na C-18 (R₂) można dogodnie przeprowadzić, postępuj ąc takj ak podano w wymienionym wyżej opisie EP-A-0521550.

Jako związki metaloorganiczne o podanym wyżej wzorze 3 stosuje się korzystnie związki litu, a konkretnie izopropylolit i odczynniki Grignarda, takie jak chlorek i bromek izopropylomagnezowy.

Stanowiąca związek pośredni pochodna estrowa o wyżej podanym wzorze 9 jest nowa. Pochodną estrową o wzorze ogólnym 9, w którym A i B tworzą razem grupę metylenowąmożna dogodnie wytworzyć poddając ester o wzorze ogólnym 8, w którym R₂ R₃ i R₄ mają podane wyżej znaczenia, a R₆ oznacza pochodną grupy hydroksylowej, reakcji ze związkiem o wzorze ogólnym 7 zawierającym ugrupowanie enynu, w którym R] ma wyżej podane znaczenie, a następnie przeprowadzając uwodornienie i izomeryzację. Proces prowadzi się korzystnie w dwóch etapach; najpierw pod wpływem zasady organicznej takiej jak tnetyloamina i w obecności katalizatora palladowego takiego jak (PPh₃)₂PdCl₂ zachodzi reakcja między obydwoma reagentami, a następnie otrzymany produkt poddaje się uwodornieniu wodorem wobec odpowiedniego katalizatora, takiego jak katalizator Lindlara (Pd na CaCO₃ zatruty ołowiem), po czym przeprowadza się izomeryzację otrzymanego związku o strukturze prowitaminy do struktury witaminy o wzorze ogólnym 9.

Alternatywnie, wspomnianą pochodną estrową o wzorze 9 można łatwo otrzymać poddając zmodyfikowany keton Windausa-Grundmanna o wzorze ogólnym 10 lub 11, reakcji z odczynnikiem Wittiga, tak jak to przedstawiono na schemacie 2. Symbole w powyższych wzorach mają znaczenie zdefiniowane wyżej. Stanowiąca związek pośredni pochodna hydrindan-4-onu o wzorze ogólnym 5 jest nowa. Sposób wytwarzania tego związku polega na utlenianiu pochodnej hydrindanu o zdefiniowanym wyżej wzorze ogólnym 4, odczynnikiem utleniającym, korzystnie zawierającym chrom, takim jak chlorochromian pirydyny lub dichromian pirydyny, a także czterotlenkiem rutenu.

Stanowiąca związek pośredni pochodna hydrindanu o wzorze ogólnym 4 jest również nowa. Sposób wytwarzania tego związku polega na poddaniu związku o zdefiniowanym wyżej wzorze 2 reakcji ze związkiem metaloorganicznym o wzorze ogólnym 3, również zdefiniowanym wyżej, w obojętnym rozpuszczalniku organicznym.

Aby w omówionych wyżej wskazaniach farmakoterapeutycznych ułatwić stosowanie nowych pochodnych witaminy D, według wynalazku, związki te wprowadza się do odpowiednich kompozycji farmaceutycznych. Kompozycje te zawierają skuteczną dawkę jednej z omówionych wyżej pochodnych witaminy D jako składnik czynny w mieszaninie z farmaceutycznie dopuszczalnym nośnikiem i/lub co najmniej jedną farmaceutycznie dopuszczalną substancję pomocniczą. Kompozycja taka może być produkowana w formach stanowiących dawki jednostkowe do podawania doustnego, miejscowego (dermatologiczne), lub parenteralnego zawierające od około 0,1 pg do około 0,1 mg substancji czynnej na dawkę jednostkową.

Kompozycja kosmetyczna może zawierać, poza efektywną ilością (w zakresie od około 0,01 pg do około 0,1 mg na dawkę jednostko wąpochodnej witaminy D według wynalazku, dopuszczalny kosmetycznie, nietoksyczny nośnik i/lub co najmniej jedną substancję pomocniczą.

179 104

Związki według wynalazku można wykorzystać do leczenia i profilaktyki wielu stanów chorobowych, do których należą choroby autoimmunologiczne (w tym moczówka cukrowa), trądzik, łysienie, starzenie się skóry (w tym starzenie się pod wpływem światła), zaburzenia równowagi systemu odpornościowego, choroby związane ze stanami zapalnymi, takie jak przewlekły postępujący gościec stawowy i astma, jak również choroby związane z nieprawidłowym różnicowaniem i/lub proliferacją komórek u ciepłokrwistych istot żywych, polegający na podawaniu tym żywym istotom, lub leczeniu ich za pomocą skutecznych dla zamierzonego celu ilości zdefiniowanych wyżej kompozycji farmaceutycznych. Przykładami takich chorób sąłuszczyca i inne choroby skóry związane z hiperprohferacją.

Powyższe kompozycje farmaceutyczne można również stosować do leczenia ciężkich raków skóry i krwi, a w szczególności raków krwi, takich jak białaczka, raka sutka i raków skóry, takich jak czerniak i rak płaskokomórkowy.

Zdefiniowane wyżej kompozycje kosmetyczne, a w szczególności kremy, lotia, maści, lipozomy i żele można stosować do leczenia i zapobiegania wielu skórnym dolegliwościom, takim jak niewłaściwa wytrzymałość, lub struktura skóry, niewystarczająca wilgotność skóry, zmarszczki, starzenie się skóry i niewystarczające wydzielanie tłuszczu.

Bardziej szczegółowo wynalazek ilustrują poniższe przykłady.

Przykład I. Wytwarzanie estrowej pochodnej witaminy (Schemat 3) (a) Do roztworu diolu(l) (5 g) w tetrahydrofuranie (100 ml) dodaje się Ph₃P (6,5 g) i imidazol (4,8 g). Zawiesinę chłodzi się do -20°C i dodaje do niej porcjami jod (6,28 g), miesza 15 minut, ogrzewa mieszaninę do temperatury pokoj owej, miesza w ciągu dalszych 15 minut, po czym schładza do temperatury 0°C i wylewa do nasyconego wodnego roztworu NaHCO₃ (50 ml). Następnie mieszaninę ekstrahuje się eterem, ekstrakt przemywa nasyconym wodnym roztworem Na₂S₂O₃ i wodą, suszy i przesącza. Przesącz zagęszcza się, a pozostałość oczyszcza się metodą “flash chromatografii” (8% octan etylu/heksan) i uzyskuje się 7,32 g jodku (2). Po przekrystalizowaniu z octanu etylu/heksanu produkt ma temperaturę topnienia 51 °C; identyfikacja metodą NMR i przez analizę elementarną.

(b) Do roztworu związku (2) (3,99 g) w 50 ml chlorku metylenu dodaje się dwuchromian pirydyny (8,66 g) i mieszaninę miesza w ciągu 6 godzin w temperaturze pokojowej. Z kolei dodaje się 60 ml eteru, uzyskaną zawiesinę miesza w ciągu 15 minut i sączy przez warstwę żelu krzemionkowego. Przesącz przemywa się solanką, suszy, sączy i zagęszcza. Pozostałość oczyszcza się metodą“flash chromatografii” (10% octan etylu/heksan) i uzyskuje się żądany jodoketon (3) z wydajnością 3,57 g. Po krystalizacji z eteru/heksanu produkt ma temperaturę topnienia 65°C; identyfikacja metodąNMR i przez analizę elementarną.

(c) Diizopropyloamidek litowy wytwarza się dodając diizopropyloaminę (3,9 mmola) do schłodzonego do -78°C roztworu n-butylohtu w heksanie (3,5 mmola w 1,43 ml). Mieszaninę miesza się w ciągu 10 minut, rozcieńcza tetrahydrofiiranem (4 ml), miesza w temperaturze 0°C w ciągu 30 minut i schładza do temperatury -78°C i następnie dodaje do niej powoli roztwór ketonu (3) (1,0 g) w 14 ml tetrahydrofuranu i kolejno roztwór N-fenylotrifluorometanosulfonoirmdu (1,225 g) w 4 ml tetrahydrofuranu. Mieszaninę mieszano w temperaturze -78°C w ciągu 2 godzin, następnie ogrzano do temperatury 0°C i rozłożono przez dodanie kilku kropli metanolu i wody. Po zagęszczeniu uzyskano surowy produkt, który rozcieńczono 30 ml mieszaniny octanu etylu z heksanem, przemyto solanką, wysuszono, przesączono i zagęszczono. Pozostałość oczyszczono metodą “flash chromatografii” (2% octan etylu/heksan) i otrzymano 1,29 g triflatu jodopochodnej (4) w postaci bezbarwnego oleju. Identyfikacja metodą NMR i przez analizę elementarną.

(d) Zawiesinę Cul (201 mg) i cynku (161 mg) w mieszaninie etanolu i wody 7:3 (6 ml, odtleniona) poddaje się sonifikacji w ciągu 5 minut, a następnie dodaje się kolejno akrylan metylu (637 μΐ, świeżo destylowany) i roztwór jodku (4) (160 mg) w mieszaninie etanolu i wody 7:3(1 ml) i uzyskaną mieszaninę poddaje sonifikacji w ciągu 40 minut. Po rozcieńczeniu eterem (15 ml) sączy się, przesącz przemywa solanką, warstwę wodną ekstrahuje 30 ml eteru, a połączone ekstrakty organiczne suszy, sączy i zagęszcza. “Flash chromatografia” pozostałości (6% octan etylu/heksan) daje 96 mg estru

179 104 metylowego (5) w postaci bezbarwnego oleju. Identyfikacja metodą NMR i przez analizę elementarną.

(e) Katalizowane palladem połączenie triflatu pochodnej winylowej (5) z pochodną enynową (6)

Mieszaninę enynu (6) (507 mg), triflatu (5) (500 mg), trietyloammy (4,85 mmola) i (Ph₃P)₂PdCl₂ (16 mg) w 21 ml dimetyloformamidu ogrzewa się do temperatury 75°C w ciągu 1 godziny, a następnie schładza do temperatury pokojowej, rozcieńcza mieszaniną octan etylu/heksan (1:3, 50 ml) i przemywa solanką. Po wysuszeniu, przesączeniu i zagęszczeniu uzyskuje się pozostałość, którą oczyszcza się metodą “flash chromatografii” (2 - 4% eter/heksan) i uzyskuje się 675 mg dienynu (7) w postaci lepkiej cieczy. Identyfikacja metodąNMR.

(f) Uwodornienie produktu (7) na katalizatorze Lindlara

Do roztworu dienynu (7) (305 mg) w 12 ml heksanu dodaje się roztwór (0,2 ml) 50 μΐ chinoliny w 10 ml heksanu. Następnie dodaje się wysuszony uprzednio katalizator Lindlara (50 mg) i uzyskany roztwór poddaje się działaniu wodoru pod ciśnieniem atmosferycznym. Mieszaninę reakcyjnąmiesza się w ciągu 8 godzin, po czym przesącza i zagęszcza. Pozostałość oczyszcza się metodą “flash chromatografii” (1 - 3% eter/heksan) i uzyskuje się 295 mg zabezpieczonej pochodnej witaminy D.

Izomeryzacja pochodnej prowitaminy D do pochodnej witaminy D (8)

Otrzymaną pochodną prowitaminy D (295 mg) rozpuszcza się w 15 ml izooktanu i osłoniętąod światła ogrzewa do wrzenia w ciągu 5 godzin. Przez zagęszczenie uzyskuje się pozostałość, z której przez oczyszczenie metodą “flash chromatografii” (2-4 % eter/heksan) otrzymuje się 290 mg związku (8). Identyfikację produktu przeprowadza się metodami 'H-NMR, ’³C-NMR i przez analizę elementarną.

‘H-NMR (δ, CDC1₃): 6,24 i 6,02 (d, 2H), 5,18 (m, 1H), 4,87 (m, 1H), 4,37 (m, 1H), 4,18 (m, 1H), 3,67 (s, 3H), 0,93 (d,.3H), 0,88 (s, 18H), 0,53 (s, 3H), 0,07 (s, 12H).

^,3C-NMR (δ, CDCł₃): 173,1,,148,4, 141,0, 135,0, 132,2, 118,0, 111,2, 72,1, 67,5, 56,3, 51,3, 46,0, 45,7, 44,8, 40,6, 35,8, 35,3, 34,4, 31,5, 28,8, 27,6, 25,7, 23,4, 22,6, 22,1,21,5,18,7, 18,1, 18,0, 14,0, 11,9, -4,8, -4,8, -4,9, -5,2. '

Analiza elementarna dla C₃₈H₆₆O₄Si₂:

Obliczono: C- 70,75; H - 10,62.

Znaleziono: C - 70,42; H - 10,43.

W analogiczny sposób wytworzono następujące pochodne estrowe o wzorze ogólnym 14.

Nr związku	r₂	r₃
(9)	ch₃	(CH₂)₄
(10)	c₂h₅	(ch₂)₃

Związek (9) - Tę 24-homopochodną wytwarza się stosując w powyższym etapie (a) jako substancję wyjściową homolog związku (1) mający l-metylo-3-hydroksypropylowy łańcuch boczny; w etapie (d) jako związek olefmowy stosuje się akrylan etylu.

‘H-NMR (δ, CDC1₃): 0,08 (s, 12H), 0,52 (s, 3H), 0,87 (s, 18H), 0,90 (d, 3H), 1,25 (t, 3H), 4,11 (q,2H), 4,20 (m, lH),4,37(m, lH),4,87(d, lH),5,18(d, 1H),6,O1 (d, lH),6,24(d, 1H).

Związek (10) - Tę 18-homopochodną wytwarza się stosując w powyższym etapie (a) jako substancję wyjściową homolog związku (1) wytworzony sposobem opisanym w opublikowanym europejskim zgłoszeniu patentowym 521550 (związek nr (64)).

‘H-NMR(δ, CDC1₃): 0,87 (s, 6H), 0,88 (t, 3H), 1,01 (d, 3H), 1,25 (t, 3H), 1,98 (t, 1H), 2,25 (m, 2H), 2,44 (dd, lH),4,13(q,2H),4,18(m, lH),4,37(m, lH),4,86(s, lH),5,17(s, 1H),6,O1 (d, 1H), 6,23 (d, 1H).

179 104

Przykładll. Wytwarzanie pochodnej witaminy D z pochodnej estrowej (Schemat 4)

Wytwarzanie związku (11)

Roztwór izopropylohtu [nadmiar w stosunku do związku (8)] w heksanie wytwarza się ogrzewając do wrzenia przez noc chlorek izopropylu (w nadmiarze molowym) z litem. Roztwór ten wkrapla się do schłodzonego do -78°C roztworu związku (8) (50 mg) w 3 ml tetrahydrofuranu. Mieszaninę reakcyjną pozostawia się do czasu aż temperatura jej osiągnie -40°C, a następnie przeprowadza się rozkład dodając kilka kropli wody. Uzyskany roztwór rozcieńcza się eterem, przemywa solanką, suszy, sączy i zagęszcza. Pozostałość poddaje się oczyszczaniu metodą “flash chromatografii” (2% eter/heksan). Uzyskany produkt (46 mg) rozpuszcza się w 7 ml tetrahydrofuranu, dodaje fluorek tetrabutyloamoniowy (0,36 mmola w 0,36 ml tetrahydrofuranu) i miesza w temperaturze pokojowej osłonięte od światła w ciągu 24 godzin. Następnie mieszaninę zagęszcza się, pozostałość rozcieńcza octanem etylu (20 ml), suszy, przesącza, zagęszcza i poddaje “flash chromatografii” (60% octan etylu/heksan) uzyskując 23 mg żądanego związku (11) w postaci białego osadu.

Ή-NMR (δ, CD₃OD): 0,55 (s, 3H), 0,90 (m, 15H), 2,22 (dd, 1H), 2,48 (dd, 1H), 2,83 (dd, 1H), 4,09 (m, 1H), 4,31 (t, 1H), 4,86 (szeroki d, 1H), 5,25 (b, 1H), 6,05 (d, 1H), 6,29 (d, 1H).

W analogiczny sposób wytworzono następujące pochodne witaminy D o wzorze ogólnym 15.

Związek nr	r₂	r₃
(12)	c₂h₅	(ch₂)₃
(13)	ch₃	(CH₂)₄

Związek (12) - Ή-NMR (δ, CDC1₃): 0,84 (t, 3H), 0,95 (m, 12H), 1,00 (d, 3H), 2,32 (dd, 1H), 2,60 (dd, 1H), 2,83 (dd, 1H), 4,24 (τη, 1H), 4,44 (m, 1H), 5,01 (b, 1H), 5,33 (b, 1H), 6,01 (d, 1H), 6,39 (d, 1H).

Związek (13) - Ή-NMR (δ, CD₃OD): 0,53 (s, 3H), 0,90 (m, 12H), 2,22 (dd, 1H), 2,48 (dd, 1H), 2,83 (dd, 1H), 4,09 (m, 1H), 4,31 (t, 1H), 4,86 (b, 1H), 5,25 (b, 1H), 6,05 (d, 1H), 6,29 (d, 1H).

Przykład III. Wytwarzanie l-(l-metylo-5-hydroksy-5,5-dnzopropylopentylo)-hydnndanolu-4 o wzorze (15) (Schemat 5) (a) Wyjściowy związek (1) przeprowadza się w odpowiedni jodek (2) sposobem opisanym w przykładzie I(a).

(b) Otrzymany związek sposobem analogicznym do opisanego w przykładzie I(d), stosując jako związek olefinowy akrylan etylu przeprowadza się w pochodną estrową (14).

(c) Pochodną estrową (14) przeprowadza się w związek (15) przez reakcję z nadmiarem izopropylolitu, sposobem analogicznym do opisanego w przykładzie II. Produkt identyfikuje się metodą Ή-NMR.

W analogiczny sposób wytworzono następujące związki o wzorze ogólnym 16.

Γ ' ' ' “ ·· Związek nr	r₂	Rs
(16)	ch=ch₂	(CH₂)₃
(17)	ch₃	(CH₂)₄

Produkty identyfikuje się metodą Ή-NMR.

Przykład IV. Wytwarzanie l-(l-metylo-5-hydroksy-5,5-diizopropylopentylo)-hydrindan-4-onu (18) (Schemat 6)

Utlenianie związku (15) przy użyciu jako utleniacza dichromianu pirydyny sposobem opisanym w przykładzie I(b) daje żądany keton (18) z wydajnością 84%. Produkt identyfikuje się metodą Ή-ŃMR.

179 104

Analogicznym sposobem wytwarza się następujące ketony o wzorze ogólnym 17.

Związek nr	r₂	r₃
(19)	ch=ch₂	(CH₂)₃
(20)	ch₃	(CH₂)₄

Produkty identyfikuje się metodą 'H-NMR.

PrzykładV. Wytwarzanie pochodnej witaminy D o wzorze (11) z ketonu (18) (Schemat 7) (a) Enolizację przeprowadza się w sposób analogiczny do opisanego w przykładzie I(c) i uzyskuje się związek (21) z wydajnością 71%.

(b) Wolną grupę hydroksylową zabezpiecza się przez reakcję z triflatem trimetylosilylowym (TBS-triflat) w obecności trietyloaminy i tetrahydrofuranu jako rozpuszczalnika, w temperaturze wrzenia. Wydajność związku (22) wynosi 80%.

(c) Reakcję połączenia z enynem (6) przeprowadza się sposobem opisanym w przykładzie I(e) i uzyskuje się związek (23) z wydajnością 94%.

(d) Ostatni etap syntezy przeprowadza się sposobem opisanym w przykładzie I(f), po czym przeprowadza się odbezpieczenie (desilylowanie) za pomocą fluorku tetrabutyloamoniowego sposobem opisanym w przykładzie Π. Pochodną witaminy D stanowiącą produkt końcowy otrzymuje się z łączną wydajnością 65%. Produkt jest identyczny z otrzymanym według przykładu II.

W analogiczny sposób wytwarza się następujące pochodne witaminy D o wzorze ogólnym 15.

Związek nr	r₂	r₃
(24)	ch=ch₂	(CH₂)₃
(13)	ch₃	(CH₂)₄

Produkty identyfikuje się metodą 'H-NMR. Pochodna witaminy D stanowiąca produkt końcowy jest identyczna z odpowiedniąpochodną witaminy D wytworzoną według przykładu Π.

Przykład VI. Wytwarzanie pochodnej 19-nor-witaminy D (25) z ketonu (21) (Schemat 8)

Roztwór 1,14 g (2 mmole) pochodnej tlenku fosfiny (26) w 15 ml suchego tetrahydrofuranu schładza się do -78°C, po czym wkrapla się 2,5 M roztwór butylolitu w heksanie, aż do uzyskania trwałego czerwonego zabarwienia. Następnie dodaje się 0,8 ml 2,5 M roztworu butylolitu, miesza w ciągu 15 minut, po czym wkrapla roztwór 0,73 g (1,8 mmola) ketonu (21) w 5 ml tetrahydrofuranu. Mieszaninę miesza się w ciągu dalszej godziny, następnie pozwala aby osiągnęła temperaturę 0°C i przeprowadza rozkład przez dodanie 50 ml nasyconego roztworu chlorku amonowego. Po wyodrębnieniu przez ekstrakcję i zwykłej obróbce i przeprowadzeniu “flash chromatografii” (2% octan etylu/heksan) uzyskuje się zabezpieczoną pochodną dienową. Desililowarue przeprowadza się przez reakcję z 10 równoważnikami fluorku tetrabutyloamoniowego (TBAF.3aq) w tetrahydrofuranie (10 ml) w ciągu 48 godzin i uzyskuje się pochodną (25), którą poddaje się oczyszczaniu metodą “flash chromatografii” stosując jako eluent octan etylu, anastępnie rekrystalizacji z metanolu/octanu etylu. Łączna wydajność 53%; identyfikacja metodą 'H-NMR.

W analogiczny sposób wytwarza się następujące pochodne witaminy D o wzorze ogólnym 18.

Związek nr	r₂	r₃
(27)	ch=ch₂	(CH₂)₃
(28)	ch₂oh	(CH₂)₃

Produkty identyfikuje się metodą 'H-NMR.

179 104

Przykład VH. Wytwarzanie pochodnej 19-nor-witaminy D (25) z jodku (3) (Schemat 9) (a) Pochodną tlenku fosfmy (26) (2,85 g) poddaje się dwukrotnemu odparowaniu azeotropowemu z benzenem używając każdorazowo po 5 ml rozpuszczalnika, a następnie rozpuszcza się w 12,5 ml suchego tetrahydrofuranu. Po schłodzeniu do temperatury -78°C dodaje się w ciągu 5 minut 2 ml 2,5 M roztworu butylolitu, miesza w temperaturze -78°C w ciągu 10 mmut, po czym wkrapla w ciągu 25 mmut roztwór 1,28 g jodku (3) w 2,5 ml tetrahydrofuranu i spłukuje za pomocą 1 ml tetrahydrofuranu. Następnie mieszaninę reakcyjnąmiesza się w temperaturze -78°C w ciągu 1 godziny, rozkłada metanolem, dodaje nasycony wodny roztwór chlorku amonowego i pozostawia na noc. Następnie wyodrębnia się 4,0 g produktu (29), który oczyszcza się na kolumnie z żelem krzemionkowym (eluent - octan etylu : heksan 1:99), po czym przeprowadza się “flash chromatografię”. Identyfikacja metodą NMR.

(b) Reakcja przedłużenia łańcucha

Mieszaninę 0,51 mmola CuJ, 1,2 mmola cynku 14 ml odtlenionej mieszaniny etanol - woda 7:3 poddaje się sonifikacji w atmosferze argonu w ciągu 5 minut. Uzyskaną zawiesinę dodaje się do roztworu 0,18 nunola jodku (29) otrzymanego w punkcie (a) i 3,6 mmola akrylanu etylu w 1 ml mieszaniny etanol - woda 7:3. Mieszaninę sonifikuje się do zaniku wyjściowego jodku, sączy i przemywa trzy razy po 50 ml octanu etylu. Uzyskany roztwór przemywa się solanką, suszy, przesącza i odparowuje w próżni. Po oczyszczeniu metodą“flash chromatografii” (żel krzemionkowy; 4% eter/heksan) otrzymuje się żądany ester (30) w stanie czystym. Identyfikacja metodąNMR.

(c) Roztwór izopropylolitu w heksanie wytwarza się ogrzewając do wrzenia pod chłodnicą zwrotnąprzez noc chlorek izopropylu (w molowym nadmiarze) z litem. Roztwór ten wkrapla się do schłodzonego do temperatury 0°C roztworu estru (30), miesza w tej temperaturze w ciągu 1 godziny, po czym rozkłada mieszaninę przez dodanie nasyconego wodnego roztworu chlorku amonowego. Po rutynowej obróbce uzyskuje się zabezpieczonąpochodnąwitaminy D (31) z wydajnością 90%. Identyfikacja metodą NMR.

(d) Pochodną (31) odbezpiecza się przez dodanie 10 równoważników TBAF w postaci 1M roztworu w tetrahydrofuranie. Mieszaninę miesza się w temperaturze pokojowej przez noc, rozcieńcza octanem etylu, przemywa kilkakrotnie wodą, suszy i odparowuje do sucha. Pozostałość w postaci piany poddaje się chromatografii (żel krzemionkowy; etanol/heksan) i uzyskuje się żądaną pochodną 19-nor-witaminy D (25) z wydajnością 87%. Produkt jest identyczny z produktem otrzymanym w przykładzie VI.

Ή-NMR (400 MHz): 0,57 (s, 3H, 18-CH₃), 0,94 (ni, 15H, 5xCH₃), 2,22 (m, 1H), 2,48 (dd, 1H), 2,75 (dd, 1H), 2,80 (dd, 1H), 4,05 (m, 1H), 4,12 (m, 1H), 5,86 (d, 1H), 6,31 (d, 1H).

¹³C -NMR: 143,1, 131,2,123,9, 115,3, 77,4, 67,4, 67,2, 56,6, 56,3, 45,8, 44,7, 42,2, 40,5, 37,2,37,1,36,0,34,6,34,0,33,9,29,0,27,7,23,6,22,3,20,7,18,9,17,7,17,7,17,4,17,3,12,1.

Przykład VIII. Powinowactwo do wewnątrzkomórkowego receptora witaminy D

Pochodne witaminy D według wynalazku rozpuszcza się w etanolu, przy czym stężenia uzyskanych roztworów wahają się w zakresie od 10’¹³ do ΙΟ'⁷ M. Powinowactwo wobec wewnątrzkomórkowego receptora witaminy D z grasicy cielęcej (VDR) oznacza się w próbie biologicznej. W próbie tej ³H-la,25-dihydroksycholekalciferol (³H-lo,25-DHCC), który jest specyficznie związany z VDR zastępuje się przez badane związki. Szczególnie silne powinowactwo do VDR wykazały badane związki 11 i 12. Silne powinowactwo do VDR wskazuje, że substancja jest biologicznie czynna.

Przykład IX. Powinowactwo do wiążącego witaminę D białka

Wiążące witaminę D białko (DBP) jest specyficznym nośnikiem dla witaminy D i jej metabolitów we krwi. Aktywność biologiczna pochodnych witaminy D zależy od ich wiązania z DBP, ponieważ silne wiązanie z DBP będzie redukować wewnątrzkomórkowe wiązanie z VDR. Wiązanie z DBP może również wpływać na okres półtrwania pochodnych witaminy D. Substancje słabo wiążące ulegają szybkiemu zmetabolizowaniu, co jest cechą korzystnąprzy stosowaniu miejscowym.

W próbie DBP inkubuje się ³H-la,25-DHCC i la,25-DHCC, lub z kilkoma pochodnymi witaminy D według wynalazku. W tym celu pochodne witaminy rozpuszcza się w etanolu przy

179 104 gotowując roztwory o stężeniach od 10' do 2,5xlO‘⁶M. Następnie oblicza się w procentach stosunek związanego do niezwiązanego ³H-lo(,25-DHCC. DBP jest całkowicie oczyszczone od ludzkiej surowicy. Wyniki przedstawione sąna załączonej fig. 1. Fig. 1 ukazuje wiązanie pochodnych witaminy D do wiążącego witaminę D białka ludzkiego. [³H] 10,25 (OH)₂D₃ = ³H-1,25-DHCC; * = lo,25-DHCC (znany związek); A = związek 11 i V = związek 12.

Związek 12, w porównaniu ze znanym DHCC, wiąże się z DBP raczej słabo. Związek 11 wiąże się bardzo słabo.

Przykład X. Różnicowanie komórek

Pochodne witaminy D według wynalazku, rozpuszcza się przygotowując roztwory o stężeniach od 10'¹² do 10'⁶ M i bada się ich zdolność do indukowania różnicowania komórek w próbie HL-60. W próbie tej, w celu ustalenia, czy różnicowanie komórek ma miejsce, przeprowadza się badanie morfologiczne i biochemiczne linii HL-60 ludzkich komórek leukemicznych.

Różnicowanie wyrażane jest za pomocąparametrów dojrzewania redukcji błękitu nitrotetrazoliwego (NBT), niespecyficznej esterazy i jako procent komórek dojrzałych powyżej stadium mielocytu, co uwidacznia się po wybarwieniu za pomocąMay-Grunwald Giemsa. Komórki hoduje się ze znanym lo,25-DHCC, lub pochodnymi witaminy D według wynalazku, po czym oznacza się procent komórek zawierających czarne złogi formazanu. Procentowy wzrost ilości komórek redukujących NBT wskazuje na intensyfikację procesu różnicowania komórek.

Proliferację i żywotność hodowli komórkowych ustala się licząc ilość komórek, a także metodą wnikania błękitu trypanu. Żywotność i proliferacja komórek hodowli HL-60 są dobre we wszystkich badanych warunkach. Dla porównania bada się znane związki lo,25-DHCC i odpowiednie zmodyfikowane pochodne witaminy D - 25,25-dicyklopropylową(związek ą) i 25,25-ditert.butylową (związek b). 1O.25-DHCC, związek b, związek ą, związek 11 i związek 12 indukują różnicowanie i dojrzewanie komórek HL-60. Związki 11 i 12 indukująredukcjęNBT około lOrazy silniej niż znany lo,25-DHCC. Natomiast związki ą i b indukująredukcję NBT około 5 razy silniej niż lo,25-DHCC (fig. 2 i 3). W teście cytologicznym (niespecyficzna esteraza i May-Griinwald Giemsa) szczególnie dobrym czynnikiem różnicującym okazał się związek 11.

Powyższe wyniki wykazują że nowe pochodne witaminy D według wynalazku; wywierają większy wpływ na różnicowanie komórek niż znany 1O.25-DHCC i mają nawet znacznie wyższą aktywność niż, znane pochodne witaminy D ą i b.

Figury 2 i 3 (w załączeniu) wykazują wpływ badanych pochodnych witaminy D na różnicowanie ludzkich komórek leukemicznych HL-60. Na fig. 213 © = lo,25-DHCC; na fig. 2 O oznacza związek 11, a V oznacza związek 1'2; na fig. 3 Δ = związek ą i V = związek b.

Przykład XI. Efekt calcitropowy 1

Najbardziej znaną właściwością lo,25-DHCC jest jego wpływ na metabolizm wapnia, czyli efekt calcitropowy. Docelowymi organami dla działania calcitropowego są jelita, kości i nerki.

Pochodne witaminy D według wynalazku, rozpuszcza się w etanolu i bada w tak zwanym teście Caco-2 na jelitowy transport wapnia (Ca). W próbie tej na pojedynczych warstwach ludzkich komórek raka jelita linii Caco-2 mierzy się wywołany witaminą D napływ jonów ⁴⁵Ca²⁺. Napływ ten jest korygowany o napływ Ca²⁺ wywołany stężeniem i jest on miarą transportu Ca przez ściankę jelita. Wiadomo, że komórki Caco-2 posiadają receptory witaminy D.

Zwiększony jelitowy transport wapnia może być pierwszym etapem prowadzącym do podwyższenia poziomu wapnia we krwi (i w efekcie do hypercalcemii).

W poniższej tabeli A przedstawiony jest wpływ pochodnych witaminy D według wynalazku, na napływ Ca²⁺ w hodowlach komórek jelitowych Caco-2, w porównaniu ze znanym lo,25-DHCC. Dane w tabeli przedstawiają względne zwiększenie napływu Ca²⁺ (wartość dla la,25-DHCC przyjęto arbitralnie jako 100).

Wyniki przedstawione w tabeli A wykazują, że związki 11 i 12 słabiej stymulują jelitowa absorpcję wapnia niż lo,25-DHCC.

179 104

Tabela A

Związek	ΙΟ'⁹ M · .
la,25-DHCC	100
związek 11	65
związek 12	78

Przykład XII. Efekt calcitropowy 2

Poza jelitami i kośćmi, jednym z głównych organów docelowych dla lcx,25-DHCC sąnerki. Nerki odgrywają niezwykle ważną rolę w homeostazie wapnia, ponieważ około 98% wapnia musi być zabsorbowane w nerkach, w celu uniknięcia strat wapnia i hypocalcemii.

Pochodne witaminy D według wynalazku rozpuszcza się w etanolu i bada na komórkach nerki królika. W próbie tej, na pojedynczych warstwach komórek nerki królika mierzy się reabsorpcję ⁴⁵Ca²⁺. Komórki izoluje się z kanalików łączących metodą immunologiczną przy użyciu przeciwciał monoklonalnych. W poniższej tabeli B przedstawionejestporównanie wpływu na reabsorpcję Ca²⁺ w hodowlach komórek nerki królika, wywieranego przez pochodne witaminy D według wynalazku z wpływem lot,25-DHCC. Wartości w tabeli przedstawiają wzrost reabsorpcji Ca²⁺ w nmolach/cm²/h. Wyniki w tabeli B wskazują, że związek 11 i związek ą są słabszymi stymulatorami reabsorpcji Ca w nerkach niż związek b i loc,25-DHCC; szczególnie słabym stymulatorem j est związek 11 nie wywierający efektu przy ΙΟ’⁹ M.

Tabela B

Związek	10'⁹
la,25-DHCC	13,4
związek a	2,4
związek b	12,8
związek 11	-3,7

Przykład XIII. Różnicowanie komórek w stosunku do efektu calcitropowego

Jedną z poważnych wad wysoko aktywnych pochodnych witaminy D, takich jak dobrze znany la,25-DHCC, jest ich efekt calcitropowy, który może powodować toksycznąhypercalciurię, hypercalcemię i powstawanie kamieni moczowych. Dlatego też byłoby bardzo korzystne opracowanie związków o wysokiej selektywności działania biologicznego. Innymi słowy, związków w których stosunek efektu różnicowania komórek do efektu calcitropowego, to jest stymulowania jelitowego transportu Ca, będzie inny niż dla la,25-DHCC.

Stosunek między zdolnością indukowania różnicowania a zdolnością stymulowania jelitowego transportu Ca określa się jako ułamek uzyskany z dzielenia stężenia, przy którym uzyskuje się w komórkach HL-60 50% redukcj ę NBT, przez stężenie, przy którym osiąga się półmaksymaIny wzrost jelitowego transportu Ca. Im ten stosunek jest mniejszy, tym wyższa jest względna zdolność różnicowania. Wyniki przedstawione są w tabeli C.

Tabela C

Związek	Wartość ułamka	Stosunek względem DHCC
la,25-DHCC	107	1,00
związek b	29,7	0,28
związek a	14,4	0,13
związek 12	2,6	0,02
związek 11	2,5	0,02

179 104

Tabela C wykazuje, że badane nowe pochodne witaminy D według wynalazku mająlepszą względną zdolność różnicowania komórekniż znane związki la,25-DHCC,aib.Związki 11 i 12 wykazują 50 razy bardziej selektywne działania niż la,25-DHCC i 14 razy, odpowiednio 7 razy, lepszy stosunek niż związki ą i b. Z tego powodu pochodne witaminy D według wynalazku są niezwykle użyteczne w przypadkach, w których pożądane jest różnicowanie komórek (na przykład w stanach hiperproliferacji).

Wzor 2

179 104 iPrM(X)p

Wzór 3

Wzór 5

Wzór 6

W zer 7

Wzór 8

179 104

Wzór 14

Wzo'r 15

OH

Wzór 16

179 104

Witamina D2 \ 1. ozon \ 2.redukcja przedłużenie łańcucha

Wzo'r 12a

SCHEMAT 1(1)

179 104

Wzór 12 b

SCHEMAT 1(2)

CH2=CHC00R4 (Zn,Cul, sonifikacja)

Wzo'r 12

SCHEMAT 1(3)

179 104

--->Wzór 9

Wzór 6

SCHEMAT 2(1) lub

Wzór 13

SCHEMAT 2(1)

179 104

C H₂=CHCOOR4

WZÓR 13 -_r.----—* WZÓR 9 R₃ = (CH₂)₃ lubtCHok (Zn, Cul, soni- ^{3 z 3} fi kac ja)

SCHEMAT 2(2)

SCHEMAT 3(1) (6)

179 104

—* 1 ί ] II TBSCi''^ (7) TBSO'' (8)

SCHEMAT 4

179 104

SCHEMAT 6

179 104

OTf (22)

SCHEMAT 7(1)

(11)

SCHEMAT 7(2)

179 104

SCHEMAT 8

SCHEMAT 9(1)

179 104

(31) (25)

SCHEMAT 9(2)

Steżenie (M)

Fig. 1

179 104

Departament Wydawnictw UP RP. Nakład 70 egz.

Cena 4,00 zł.

Claims

Zastrzeżenia patentowe

1. Pochodna witaminy D o ogólnym wzorze 1, w którym R₂ oznacza grupę (C]-C₃)alkilową grupę hydroksy(C₁-C₃)alkilowąlub grupę (C₂-C₃)alkenylową R₃ oznacza prostą nasyconą grupę (C₃-C₅)alkilenową iPr oznacza grupę izopropylową a A i B oznaczają niezależnie od siebie atomy wodoru, lub grupy metylowe, lub A i B tworzą razem grupę metylenową.
2. Pochodna witaminy D według zastrz. 1, znamienna tym, że w związku o ogólnym wzorze 1, R₂ oznacza grupę (C_rC₃)alkilową grupę hydroksy(C_rC₃)alkilowąlub grupę (C₂-C₃)alkenylową a R₃ oznacza grupę o wzorze -CH₂-CH₂-(CH₂)_n-, w którym n ma wartość 1 lub 2, a A i B oznaczają atom wodoru, lub tworzą razem grupę metylenową.
3. Pochodna witaminy D według zastrz. 1, znamienna tym, że w związku o ogólnym wzorze 1, R₂ oznacza grupę metylową etylową lub winylową R₃ oznacza grupę trimetylenową lub tetrametylenową a A i B oznaczają atomy wodoru lub tworzą razem grupę metylenową
4. Sposób wytwarzania pochodnej witaminy D, o ogólnym wzorze 1, w którym R₂ oznacza grupę (Cj-C₃)alkilową grupę hydroksy(C₁-C₃)alkilowąlub grupę (C₂-C₃)alkenylową R₃ oznacza prostąnasyconą grupę (C₃-C₅)alkilenową iPr oznacza grupę izopropylową a A i B oznaczają niezależnie od siebie atomy wodoru, lub grupy metylowe, lub A i B tworzą razem grupę metylenową znamienny tym, że pochodną estrową o ogólnym wzorze 9, w którym R₂, R₃, A i B mają wyżej podane znaczenia, R_t oznacza zabezpieczoną grupę hydroksylową korzystnie estrową lub eterową a R₄ oznacza grupę (Cj-C^alkilową poddaje się reakcji ze związkiem metaloorganicznym o ogólnym wzorze 3, w którym iPr oznacza grupę izopropylową X oznacza atom chloru, bromu lub jodu, M oznacza atom litu lub magnezu, a p, w zależności od wartościowości M, ma wartość 0 lub 1, a następnie usuwa się grupę zabezpieczającą korzystnie przez reakcję z fluorkiem tetrabutyloamomowym.
5. Sposób wytwarzania pochodnej witaminy D, o ogólnym wzorze 1, w którym R₂ oznacza grupę (C,-C₃)alkilową grupę hydroksy(C,-C₃)alkilowąlub grupę (C₂-C₃)alkenylową R₃ oznacza prostąnasyconągrupę (C₃-C₅)alkilenową iPr oznacza grupę izopropylową a A i B oznaczają niezależnie od siebie atomy wodoru lub grupy metylowe lub A i B tworzą razem grupę metylenową znamienny tym, że pochodną estrową o ogólnym wzorze 2, w którym R₂ i R₃ mają wyżej podane znaczenia, R₅ oznacza ewentualnie zabezpieczoną grupę hydroksylową korzystnie estrową lub eterową a R₄ oznacza grupę (C_rC₆)alkilową poddaje się reakcji ze związkiem metaloorganicznym o ogólnym wzorze 3, w którym iPr oznacza grupę izopropylową X oznacza atom chloru, bromu lub jodu, M oznacza atom litu lub magnezu, a p, w zależności od wartościowości M, ma wartość 0 lub 1, po czym w uzyskanej pochodnej hydrindanowej o ogólnym wzorze 4, jeżeli R₅ oznacza wyżej określoną zabezpieczoną grupę hydroksylową przeprowadza się odbezpieczenie, korzystnie przez reakcję z fluorkiem tetrabutyloamomowym, a następnie prowadzi się utlenianie do odpowiedniej pochodnej hydrindan-4-onu o wzorze ogólnym 5, który to związek o wzorze 5, po zabezpieczeniu, w razie potrzeby jak wyżej, grupy hydroksylowej albo (a) poddaje się reakcji z odczynnikiem Wittiga o ogólnym wzorze 6, w którym R] oznacza zabezpieczoną grupę hydroksylową a A i B mają wyżej podane znaczenia, albo (b) po enohzacji i utworzeniu pochodnej z enolowej grupy hydroksylowej prowadzi się reakcję z pochodną enynowąo ogólnym wzorze 7, w którym Rj ma wyżej podane znaczenie, a następnie uwodornienie i izomeryzację w celu wytworzenia związku o ogólnym wzorze 1, w którym A i B tworzą razem grupę metylenową po czym przeprowadza się odbezpieczenie jak wyżej.
6. Kompozycja farmaceutyczna, zawierająca substancję czynnąi farmaceutycznie dopuszczalny nośnik i/lub co najmniej jedną farmaceutycznie dopuszczalną substancję pomocniczą

179 104 znamienna tym, że zawiera efektywną dawkę substancji czynnej, stanowiącej związek o ogólnym wzorze 1, w którym R₂ oznacza grupę (C_rC₃)alkilową grupę hydroksy(C_rC₃)alkilową lub grupę (C2-C₃)alkenylową, R₃ oznacza prostą nasyconą grupę (C₃-C₅)alkilenową iPr oznacza grupę izopropylową a A i B oznacząjąniezależnie od siebie atomy wodoru, lub grupy metylowe, lub A i B tworzą razem grupę metylenową.
7. Kompozycja farmaceutyczna według zastrz. 6, znamienna tym, że zawiera efektywną dawkę substancji czynnej, stanowiącej związek o ogólnym wzorze 1, w którym R₂ oznacza grupę (C_rC₃)alkilową grupę hydroksy(C_rC₃)alkilowąlub grupę (C₂-C₃)alkenylową a R₃ oznacza grupę o wzorze -CH₂-CH₂-(CH₂)_n-, w którym n ma wartość 1 lub 2, a A i B oznaczająatom wodoru, lub tworzą razem grupę metylenową.
8. Kompozycja farmaceutyczna według zastrz. 6, znamienna tym, że zawiera efektywną dawkę substancji czynnej, stanowiącej związek o ogólnym wzorze 1, R₂ oznacza grupę metylową etylową lub winylową R₃ oznacza grupę trimetylenową lub tetrametylenową a A i B oznaczają atomy wodoru lub tworzą razem grupę metylenową.
9. Kompozycja farmaceutyczna według zastrz. 6 albo 7, albo 8, znamienna tym, że w postaci dawki jednostkowej do stosowania doustnego, miejscowego (dermatologiczna) lub parenteralnego, zawiera około 0,01 pg do około 0,1 mg substancji czynnej na dawkę jednostkową.
10. Kompozycja kosmetyczna, korzystnie wybrana z grupy do której należą kremy, lipokremy, lotia, maści, lipozomy i żele, zawierająca substancję czynną i kosmetycznie dopuszczalny, nietoksyczny nośnik i/lub co najmniej jedną substancję pomocniczą znamienna tym, że zawiera skuteczną ilość substancji czynnej, stanowiącej związek o ogólnym wzorze 1, w którym R₂ oznacza grupę (C₁-C₃)alkilową grupę hydroksy(C_rC₃) alkilową lub grupę (C₂-C₃)alkenylową, R₃ oznacza prostą nasyconą grupę (C₃-C₅)alkilenową iPr oznacza grupę izopropylową a A i B oznaczają niezależnie od siebie atomy wodoru, lub grupy metylowe lub A i B tworzą razem grypę metylenową.
11. Kompozycja kosmetyczna według zastrz. 10, znamienna tym, że zawiera skuteczną ilość substancji czynnej, stanowiącej związek o ogólnym wzorze 1, w którym R₂ oznacza grupę (C_rC₃)alkilową grupę hydroksy(C_rC₃)alkilową lub grupę (C₂-C₃)alkenylową a R₃ oznacza grupę o wzorze -CH₂-CH₂-(CH₂)_n-, w którym n ma wartość 1 lub 2, a A i B oznaczająatom wodoru, lub tworzą razem grupę metylenową.
12. Kompozycja kosmetyczna według zastrz. 10, znamienna tym, że zawiera skuteczną ilość substancji czynnej, stanowiącej związek o ogólnym wzorze 1, w którym R₂ oznacza grupę metylową etylową lub winylową R₃ oznacza grupę trimetylenową lub tetrametylenową a A i B oznaczają atomy wodoru lub tworzą razem grupę metylenową.

* * *