Przedmiotem wynalazku jest przekladnia zeba¬ ta, zwlaszcza wielostopniowa umozliwiajaca zmia¬ ne kierunku obrotów Wialu napedowego na wyj¬ sciu przekladni.W wielostopniowych przekladniach zebatych po¬ zadane jest ustawienie glównych elementów skla¬ dowych przekladni lub, inaczej, struktury bazowej, w taki sposób, aby do tego mechanizmu bazowe¬ go lub struktury mogla byc dodania duza liczba róznych dodatkowych elementów skladowych. Zna¬ ne przekladnie tego typu sa glównie stosowane w ciezkich pojiazdach terenowych i maszynach robo¬ czych, które czesto sa produkowane wedlug spe¬ cjalnych wymagan i jedynie w ograniczonej ilosci.Tak wiec posiadanie struktury bazowej, która mo¬ ze byc latwo przys'tosowan[a do spelnienia unikal¬ nych wymagan, ma ogromne znaczenie. Nie tylko zmniejsza sie koszty, lecz równiez zwieksza sie niezawodnosc.Celem wynalazku jest opracowanie przekladni zebatej, której struktura bazowa umozliwialaby modyfikowanie przekladni, w zaleznosci od warun¬ ków, w których przekladnia mialaby pracowac.Wedlug wynalazku przekladnia zebata posiada wal wejsciowy, pierwszy wal lezacy we wspólnej plaszczyznie z walem wejsciowym, drugi wal le¬ zacy na jednej osi z walem wejsciowym, trzeci wal lezacy na jednej osi z pierwszym lub drugim wa¬ lem i wal wyjsciowy, przy czym wszystkie te wa¬ ly leza we wspólnej plaszczyznie. Pierwsze kolo zebate jest zamocowane oa wale wejsciowym i po¬ laczone, w icelu przenoszenia napedu, z drugim kolem zebatym osadzonym obrotowo na pierw¬ szym wale.Pierwsze urzadzenie sprzegajace laczy wal wej¬ sciowy z drugim walem, a "drugie urzadzenie sprze¬ gajace laczy drugie kolo zebate z pierwszym wa¬ lem, w celu spowodowania ich wspólnego obraca¬ nia isie. Trzecie kolo zebate jest zamocowane na drugim wale i zazebione z iczwartym kolem ze¬ batym zamocowanym na pierwszym wale.Trzecie urzadzenie sprzegajace laczy trzeci wal z pierwszym lub drugim walem, podczas gdy iczwarte urzadzenie sprzegajace laczy piate kolo zebate, osadzone obrotowo ma trzecim wale, z trze- 'cim walem. Ponadto, szóste kolo zebate jest zamo¬ cowane ora trzecim wale i przewidziane jest takze urzadzenie do laczenia walu wyjsciowego, co naj¬ mniej z piatym i szóstym kolem zebatym, w celu przeniesienia napedu.Rodzina przekladni wedlug niniejszego wynalaz¬ ku posiada tego rodzaju wspólna ceche charakte¬ rystyczna, ze niezaleznie od ilosci zastosowanych walów, leza one zawsze we wspólnej plaszczyznie, najlepiej pionowej. Umozliwia to wytwiarzainie ro¬ dziny przekladni o stalej szerokosci, co nie tylko znacznie upraszcza procedury montazowe, lecz rów¬ niez umozliwia zastosowanie duzej ilosci wspól¬ nych czesci. Wsród tych przekladni znajduja sie rozwiazania, gdzie wal wejsciowy lezy na jednej «8 3173 osi z walem wyjsciowym, tj. przekladnie liniowe i przekladnie szeregowe, gdzie wal wyjsciowy jest równolegly, lecz przesuniety w pionie wzgledem walu wejsciowego. Ptrzekladnie tego typu sa ogól¬ nie oznaczane jako przekladnie „ze spadkiem" i mo¬ ga (tu wchodzic w gre wersje z „krótkim spad¬ kiem", ze „srednim spadkiem" i z „dlugim spad¬ kiem", gdzie wal wyjsciowy jest kolejno coraz da¬ lej przesuniety w pionie wzgledem walu wejscio¬ wego. Ponadto kalka przekladni moze byc wypOr sazonych w waly odbioru mocy, jak równiez ich waly wyjsciowe moga byc lakierowane w przód i do tylu.Jedno rozwiazanie przekladni zebatej moze obej¬ mowaciOTratty wial lezacy w tej samej plaszczyz¬ nie fo pozpiSjtale waly* (P^y czym piate urzadzenie sprzegajace laczy czwarty wal z piatym walem, lezacym ma jednej osi z czwartym walem.Siódme**1! *ósme* kol|i zebate, zamocowane na wspomnianym czwwt^m wale, zazebione sa od¬ powiednio z czwartym i piatym kolem zebatym.Dziewiate kolo zebate, zamocowane na piatym wa¬ le, zazebione jest z szóstym kolem zebatym, a dziesiate kolo zebate, zamocowane oa wale wyj¬ sciowym, zazebione jest z dziewiatym kolem ze¬ batym.Inne rozwiazanie przekladni zebatej moze obej¬ mowac czwarty wal lezacy we wspólnej plaszczyz¬ nie z pozostalymi walami i piaty wal lezacy na jednej osi z czwartym walem. Siódme i ósme kola zebate, zamocowane na czwartym wale, zazebione sa odpowiednio z czwartym i piatym kolem ze¬ batym. Dziesiate i dwunaste kola zebate sa osa¬ dzone obrotowo na wale wyjsciowym i sa zazebio¬ ne, odpowiednio, z jedenastym i trzynastym ko¬ lem zebatym zamocowanymi na piatym wale. Dzie¬ wiate kolo zebate jest zamocowane na piatym wa¬ le i jest zazebione z szóstym kolem zebatym. Prze¬ widziane sa takze urzadzenia, do laczenia na zmia¬ ne z walem wyjsciowym, dziesiatego i dwunaste¬ go kola zebatego w celu .powodowania ich wspól¬ nego obracania sie z walem. 4 Kolejne rozwiazanie przekladni zebatej obejmu¬ je czwarty wal, lezacy we wspólnej plaszczyznie z pozostalymi walami, na którym zamocowane sa siódme i ósme kolo zebate zazebione, odpowiednio, z (czwartym i piatym kolem zebatym.Jeszcze inne rozwiazanie przekladni zebatej za¬ wiera siódme kolo zebate zamocowane na drugim wale i zazebione z piatym kolem zebatym. Urza¬ dzenia laczace tego przykladu wykonania, obejmu¬ ja czwarty wal lezacy w tej samej plaszczyznie co pozostale waly, przy czym dziewiate kolo zeba¬ te, zamocowane nia czwartym wale, zazebione jest zarówno z szóstym kolem zebatym jiak i z dziesia¬ tym kolem zebatym zamocowanym na wale wyj¬ sciowym. Ósme kolo zebate jest osadzone obroto¬ wo na czwartym wale i jest zazebione z piatym kolem zebatym, przy czym piate urzadzenie sprze¬ gajace laczy ósme kolo zebate z czwartym wa¬ lem, w celu spowipdowania ich wspólnego obraca¬ nia sie.W kolejnym przykladzie wykonania przekladni, wedlug niniejszego wynalazku, 'bazowa struktura przekladni zawiera siódme kolo zebate, zamocowa- 317 4 me na drugim wale i zazebione z piatym kolem zebatym. Urzadzenia laczace w tym rozwiazaniu obejmuja dziewiate kolo zebate zamocowane na wale wyjsciowym i zazebione z szóstym kolem zebatym i ósme kolo zebate, osadzone obrotowo na wale wyjscdowym i zazebione z piatym kolem zebatym. Piate urzadzenie sprzegajace laczy ósme kolo zebate z walem wyjsciowym.W jeszcze innym przykladzie wykonania prze- kladni wedlug wynalazku zastosowano urzadzenia laczace, które obejmuja siódme kolo zebate zamo¬ cowane na wale wyjsciowym i zazebione z szóstym kolem zebatym, ósme kolo zebate jest zamocowa¬ ne na drugim wale i zazebione z piatym kolem zebatym, przy czym piate urzadzenie sprzegajace laczy drugi wal z walem wyjsciowym, w celu spo¬ wodowania ich wspólnego obracania sie.W innym rozwiazaniu przekladni zebatej urza¬ dzenia laczace obejmuja siódme kolo zebate, za- mocowane na wale wyjsciowym i zazebione z szó¬ stym kolem zebatym. Ósme kolo zebate jest zamo¬ cowane na pierwszym wale i jest zazebione z pia¬ tym kolem zebatym, przy czym piate urzadzenie sprzegajace laczy pierwszy wal z walem wyjscio- wym, w celu spowodowania ich wspólnego obraca¬ nia sie.Jesli jest to pozadane, bazowa sitruktura prze¬ kladni moze obejmowac dodaltkowy wal odbioru mocy, koncentryczny z drugim walem, i polaczony z walem wejsciowym, w celu spowodowania ich wspólnego Obracania sie. Nastepnie, na wale wyj¬ sciowym moze byc osadzone obrotowo co najmniej jedno z kól zebatych walu wyjsciowego i wybior- iczo laczone i rozlaczane z walem wyjsciowym, w celu umozliwienia holowania pojazdu wyposazone¬ go w jedna z takich przekladni, bez obracania sie jakiegokolwiek elementu skladowego przekladnir za wyjatkiem walu wyjsciowego.Przedimiot wynalazku zilustrowany jest w przy- 40 kladach wykonania na rysunku, na którym fig. 1 przedstawia trzybiegowa przekladnie z „dlugim spadkiem" w przekroju wzdluznym, fig. 2 — prze¬ kladnie z fig. 1 przedstawiona schematycznie, fig. 3 — przekladnie z fig, 1 w dwubiegowej wersji z 45 mechaniczna zmiana zakresu, pokazana schema¬ tycznie, fig. 4 — przekladnie z fig. 1 w trzybie- gowej wersji ze „srednim spadkiem", równiez sche¬ matycznie pokazana, fig. 5 — przekladnie z fiig. 1 w wersji trzybiegowej z „dlugim spadkiem",. 50 takze pokazana schematyczinie, fig. 6 — przeklad¬ nie z fig. 5 w wersji trzybiegowej o „srednim spadku" pokazana schematycznie, fig. 7 — prze¬ kladnie zebata w przykladzie wykonania, ilustru¬ jacym jej liniowa wersje, w przekroju wzdluz- 55 nym, fig. 8 — przekladnie z fig. 7, pokazana sche¬ matycznie, a fig. 9 — .przekladnie z fig. 7 w trój¬ stopniowej wersji o „krótkim spadku" pokazana schematycznie.Pokazana na fig. 1 i '2 przekladnia zebata 10, $o o sitalym zazebieniu kól zebatych, posiada obu¬ dowe 12, w której wal wejsciowy 14, wal wyjscio¬ wy 16 i waly 18, 20, 22, 24 i 26 sa osadzone obro¬ towo na czopach.Wial wejsciowy 14 jest napedzany za pomoca hy- 65 drodynamicznegO' iprzetwornika 28 momentu zna-93 317 6 nej konstrukcji, z którymi [polaczony jest wal 14, przy czym przetwornilk 28 momentu obrotowego jesit z kolei polaczony z jakimkolwiek odpowiednim zródlem napedu, na przyklad z silnikiem spalino¬ wym (mie pokazany na rysunku). Ponadto, wirnik przetwornika momentu obrotowego napedza jed¬ na lub wiecej pomp (nie pokazane na rysunku) umieszczonych na obudowie 12, z .predkoscia obro¬ tu silnika, za pomoca co najmniej jednej pary za¬ zebionych ze soba kól zebatych 30 i 32, które sa Odpowiednio polaczone z wirnikiem i walem na¬ pedowym kazdej z ipomp. Jedna z pomp, o znanej konstrukcji, sluzy do dostarczania cieczy pod ci- sinieniem, w celu sterowania róznymi wlaczanymi hydraulicznie sprzeglami, jak równiez, w celu sma¬ rowania kól zebatych i lozysk, skojarzonych z przekladnia 10.Z walem wejsciowym 14 .polaczone jest wejscio¬ we kolo zebate 34, które, w celu .przenoszenia na¬ pedu polaczone jest za pomoca .posredniczacego kola zebatego (nie pokazane na rysunku) z kolem zebatym 36, przy czym kolo zebate 36 jest osadzo¬ ne obrotowo na wale 24. Wal wejsciowy 14 moze byc laczony za pomoca sprzegla 38 z walem 18 w celu spowodowania ich wspólnego obracania sie.Sprzeglo 38 jest wieloplytowym, hydraulicznie wla¬ czanym sprzeglem dobrze znanej konstrukcji, po¬ siada piaste 40 polaczona z kolem zebatym 34 za pomoca jakiegokolwiek odpowiedniego sposobu, na przyklad spawaniem, bebna 42, który posiada den¬ ko 44 stanowiace z mim jedna calosc, przy czym denko 44 jest polaczone z walem 18 za pomoca ja¬ kiegokolwiek odpowiedniego sposobu, ma przyklad spawaniem, oraz duza liczbe plyt ciernych 46 od¬ chodzacych ma zmiane od piasty 40 i bebna 42.Sprzeglo 38 jest wlaczane w rezultacie podawania pod tlok 48 cieczy pod cisnieniem. Tlok 48 sluzy do sciskania ze soba plyt 46, przez co piasta 40 zostaje za posrednictwem plyt 46 polaczona na za¬ sadzie tarcia z bebnem 42.Kolo zebate 36 moze byc polaczone z walem lub wialem posrednim 24 w celu spowodowania ich wspólnego obracania sie za pomoca wlaczanego hydraulicznie wieloplytowego sprzegla 50, które jest zasadniczo podobne do sprzegla 38 i dlatego tez nie bedzie w dalszym ciagu opisane.Nalezy tu zauwazyc, ze kolo zebate 52 stanowi calosc z bebnem 42 sprzegla 38 i jest zazebione z innym kolem zebatym 54, które stanowi calosc z bebnem 56 sprzegla 50. Nalezy tu wyjasnic, ze wal 18 lezy na jednej osi z 'walem "wejsciowym 14 i ze wal 24 lezy w jednej plaszczyznie pionowej z wa¬ lem wejsciowym 14. Wlal 18 i wal 24 sa ze soba polaczone iza pomoca zazebiajacych sie kól zeba¬ tych 52 i 54, w rezultacie czego przy j;akimlkolwiek danym kierunku obrotów jednego z tych walów, runku. Ponadto, poniewaz kolo zebate 34 jest po- laiczone w celu przenoszenia napedu, .poprzez po¬ sredniczace kolo zebate, z kolem zebatym 36, be¬ da one obracaly sie w tym samym kierunku. W ten sposób, sprzeglo 38 doprowadza przekladnie 10 do stanu, który moze byc umownie okreslony jako „naped w przód" a wlaczenie sprzegla 50 dopro¬ wadza przekladnie do stanu, który moze byc umownie okreslony jako „naped w tyl", w zalez¬ nosci oczywiscie, od kierunku obrotów walu wejs¬ ciowego 14.Wial lub wal posredni 26, który lezy na jednej osi z walem lub walem posrednim, moze byc la¬ czony z walem 24 w celu spowodowania ich wspól¬ nego obracania sie w rezultacie wlaczania innego wieloplytowego sprzegla wlaczanego' hydraulicznie 58 posiadajacego wspólny beben i wspólne denko 60 ze sprzeglem 50.Kolo zebate 62 jest osadzone otrotowo na wale posrednim 26 i moze byc z nim laczone, w celu spowodowania ich wspólnego obracania sie, za po¬ moca sprzegla 64, które znów jest zasadniczo po¬ dobne do (uprzednio opisanego sprzegla 38. Ponad¬ to, kolo zebate 66 jest zamocowane na wale po¬ srednim 26 w celu spowodowania ich wspólnego obmacania sie.Na wale 20, który jest osadzony, obrotowo na czopach ponizej walu 24, a wiec lezy w jednej plaszczyznie pionowej z walem wejsciowym, za¬ mocowane jest kolo zebate 68 i kolo zebate 70, w celu sipowodowiania ich wspólnego obracania sie z walem 20, przy czym kolo zebate 68 jest zazebio¬ ne z kolem zebatym 54 i kolo zebate 70 jest zaze¬ bione z kolem zebatym 62. Wal 22 moze zostac po¬ laczony z walem 20, w celu spowodowania ich wspólnego obracania sie, w rezultacie wlaczenia sprzegla 72, przy czym sprzeglo 72 jesit znów za¬ sadniczo podobne do uprzednio opisanego sprzegla 38. Kolo zebate 74 jest zamocowane na wale 22 i jest na stale zazebione z kolem zebatym 66.Wal wyjsciowy 16, który równiez lezy w jednej plaszczyznie pionowej' z walem wejsciowym 14, posiada zamocowane na nim, w celu spowodowa¬ nia wspólnego ich obracania sie, koto zebate 76, czy czym kolo zebate 76 jest na stale zazebione z kolem zebatym 74.Chociaz wal wyjsciowy 16 jest pokazany na fig. 1, jako wychodzacy zarówno z tylu jak i z przo¬ du obudowy przekladni 12, nalezy rozumiec, ze je¬ sli bedzie to pozadane, moze on wychodzic tylko z jednej strony obudowy 1, ze przeciwny koniec moze byc zaopatrzony w dodatkowy wspólosiowy wal wyjsciowy (nie .pokazany na rysunku), który moze byc wybiorczo laczony z walem wyjsciowym 16 za pomoca zwyklego 'przesuwnego sprzegla row¬ kowego (nie pokazane ma rysunku), Ponadto, wal odbioru mocy 78 (tylko fig. 1), który jest napedza¬ ny z predkoscia wyjsciowa przetwornika momentu obrotowego, moze byc zastosowany w kombinacji z koncentrycznym, drazonym walem 18a (tylko fig. 1) zamiast walu 18, przy czym wal 78 jest wspól¬ osiowy i polaczony z walem wejsciowym 14.Nastepnie, jesli jest to pozadane, kolo zebate 76 walu wyjsciowego moze byc osadzone obrotowo na wale wyjsciowym 16, dzieki czemu moze ono byc z miim /wybiorczo laczone za pomoca, na przy¬ klad, zwyklego przesuwnego ispnzegla rowkowego (nie pokazane na rysunku).Odlaczenie kola zebatego 76 od walu 16 pozwa¬ la na holowanie pojazdu wyposazonego w prze¬ kladnie 10, bez obracania sie jakiegokolwiek ele¬ mentu przekladni, za wyjatkiem walu wyjscio¬ wego 16. 40 45 50 55 607 W swietle dotychczasowego opisu staje sie ja¬ sne, ze skoro wszystkie kola zebate sa zazebione na stale, pierwszy bieg w przód jest uzyskiwany w rezultacie wlaczania sprzegiel 38 i 64, dzieki czemu wial wyjsciowy 16 jest napedzamy przez sze¬ reg kól zebatych 52, 54, 68, 70, 62, 66, 74 i 76. Dru¬ gi, wyzszy bieg jest uzyskiwany przez utrzymanie w stanie wlaczonym sprzegla 38 i wlaczenie sprze¬ gla 58 (zamiast sprzegla 64), w rezultacie czego wial wyjsciowy 16 jest napedzany przez szereg kól zebatych 52, 54, 66, 74 i 76. Trzeci, wysoki bieg jest uzyskiwany przez utrzymanie w stanie wla¬ czonym sprzegla 38 i wlaczenie sprzegla 72 (za¬ miast sprzegla 58), w {rezultacie czego wal wyjscio¬ wy 16 jest napedzany przez szereg kól zebatych 52, 54, 68, 74 i 76. W rezultacie wlaczenia sprzegiel 50 i 64 uzyskiwany jest, zia pc^edaiictwem kól ze¬ batych 34, 36, 54, 68, 70, 62, 66, 74 i 76 niski bieg wsteczny.W irezuditacie; wylaczenia sprzegla 64 i wlaczenia sprzegla 58, za posredmictwem kól zebatych 34, 36, 66, 74 i 76, uzyskiwany jest drogi lub posredni bieg wsteczny. Trzeci, wysoki bieg wsteczny uzy¬ skiwany jest za posrednictwem kól zebatych 34, 36, 54, 68, 74 i 76, w rezultacie wlaczenia sprzegiel 50 i 72.Nalezy zauwazyc, ze w tej przekladni wal wej¬ sciowy 14 i wal wyjsciowy 16 sa równolegle i le¬ za we wspólnej plaszczyznie pionowej, przy czym wszystkie pozostale waly równiez leza w tej samej plaszczyznie pionowej. Ponadto, wal wejsciowy 14 i wal 18 leza na jednej osi, waly 24 i 26 równiez leza na jednej osi i waly 20 i 22 takze leza na jednej osi. Wykorzystanie takiego ukladu pozwala na wyprodukowanie zwartej, zajmujacej malo miejsca, przekladni, która* jest równiez latwa w produkcji.Na fig 3, pokazano inny przyklad wykonania przekladni, która pozwala na uzyskanie dwóch biegów w kierunku „w przód" i „w tyl".w wyso¬ kim i niskim zakresie. Tak wiec przekladnia 80 pozwala na uzyskanie czterech biegów „w przód" i „w tyl", jednak miedzy pierwszym i drugim za¬ kresem wymagane jest przesuniecie. W stopniu, w którym niniejsze rozwiazanie jest identyczne z uprzednio opisana przekladnia 10, wedlug fig. 1 i 2, oparto sie na poprzednim opisie, przy czym analogiczne iczesci oznaczono tymi samymi nume¬ rami. Porównanie fig. 2*i 3 pokazuje, ze w prze¬ kladni 80 fig. 3 nie zastosowano sprzegla 72 do la¬ czenia wybiórczo walu 20 z walem 83 lezacym na tej samej osi.- Ponadto, kolo zebate 81 nie jest zamocowane, lecz osadzone .obrotowo na wale wyjsciowym 16.Kolo zebate 82 jest zamocowane na wale 83 i jest na stale zazebione z kolem zebatym 81. Inne kolo zejbate 84 jest równiez osadzone obrotowo na wale wyjsciowym 16 i jest na stale zazebione z nastep¬ nym kolem zebatym 86, które z kolei jest zamo¬ cowane na wale 83. Na wale wyjsciowym 16 osa¬ dzone sa urzadzenia laczace 88 do laczenia na zmia¬ ne z walem wyjsciowym 16, kól zejbatych 81 i 84, w celu spowodowania ich wspólnego obracania sie z tym walem. Urzadzenie laczace 88 moze byc, na przyklad, zwyklym rowkowym sprzeglem przesuw- 317 8 nym, które moze byc przesuwane w dowolny spo¬ sób, w celu osiowego laczenia kola zebatego 81 luib 84 z walem wyjsciowym.W rezultacie wlaczenia sprzegla 38, przekladnia jest doprowadzania do stanu „naped w przód" a w rezultacie wlaczenia sprzegla 38 i .wlaczenia sprze¬ gla 50 przekladnia jest doprowadzana do stanu „naped w tyl". Tu widac, ze skoro wszystkie kola zebate sa zazebione na stale, pierwszy bieg, zarów- io no w przód jak i w tyl, jest uzyskiwany w rezul¬ tacie wlaczenia sprzegla 64, w wyniku czego wal 83 jest napedzany przez szereg kól zebatych 52, 54, 68, 70, 62, 66 i 74 lub 34, 36, 54, 68, 70, 62, 66 i 74. Drugi bieg, zarówno w przód jak i w tyl, jest uzyskiwany w rezultacie wlaczenia sprzegla 58, w wyniku .czego wal 83 jest napedzany przez sze¬ reg kól zebatych 52, 54, 66 i 74 lub 34, 36, 66 i 74.Widac tutaj, ze wal 83 napedza wal wyjsciowy 16 albo przez szereg kól zebatych 82 i 81, gdy urza- dzenie laczace 88 jest osiowo przesuniete tak, ze laczy kolo zebate 81 z walem wyjsciowym 16, w ce¬ lu spowodowania ich wspólnego obracania sie, albo przez szereg kól zebatych 86 i 84, gdy urzadzenie laczace 88 jest tak przesuniete, ze laczy kolo ze- baite 84, w celu spowodowania jego wspólnego obracania sie z walem wyjsciowym 16.Przy polaczeniu kola zebatego 81 z walem wyjs- ; ciowym 16 uzyskuje sie pierwszy, lub niski zakres napedu, pod/czas gdy polaczenie z walem wyjscio- wym 16 kola zebatego 84 pozwala na uzyskanie drugiego lub wysokiego zakresu napedu. Nalezy wyjasnic, ze zarówno pierwszy jak i 'drugi bieg, poprzez odpowiednie, sprzegla 64 i 58, moga byc uzyskane w uprzednio opisanych, wysokim i nis- kim zakresie. W ten sposób operator posiada w kazdym z dwóch zakresów napedu dwac biegli w przód lub w tyl, przy czym w celu wyboru jed¬ nego z dwóch zakresów, wymagane jest przesu¬ niecie urzadzenia laczacego 88. 40 Nalezy wyjasnic, ze urzadzenie laczace 88 moze zostac przesuniete w polozenie neutralne, tj. takie, w którym z walem wyjsciowym 16 nie jest sprze¬ zone ani kolo zejbate 81 ani kolo 84. To neutralne polozenie pozwala ma hodowanie pojazdu wyposa- 45 zonego w przekladnie 80, bez obracania sie jakie¬ gokolwiek elementu przekladni, za wyjatkiem walu wyjsciowego 16.Na fig. 4, pokazano schemat trzybiegoweij wersji przekladni 90 o. srednim spadku zilustrowanej 50 uprzednio na fig. V i 2, przy czym przekladnia 90 pozwala na uzyskiwanie trzech biegów, zarówno w przód jak a w tyl. W stopniu, w którym niniej¬ sze irozwiazanie jest identyczne z uprzednio opisa¬ na przekladnia 10 (fig. 1 i 2), oparto sie na po- 55 przednim opisie, przy czym analogiczne czesci oznacziono tymi samymi numerami W przekladni 90 wedlug fig. 4 brak lezacego na czwartym po¬ ziomie walu wyjsciowego i zamocowanego na nim kola zebatego 76, pokazanych na fig. 1 i 2. W ten 60 sposób wal 22 (fig. 1 i 2) staje sie walem wyjscio¬ wym 92 .na fig. 4. Kolo zejbate 94 jest zamocowane na wale wyjsciowym 92 i zazebione na sitale z ko¬ lem zebatym 66.W celu utrzymania tych samych umownie ozna- 65 czonyoh „w przód" i „w tyl" kierunków obrotów93 317 walu wyjsciowego 92, sprzeglo 38 jest obecnie oznaczone „w tyl" a sprzeglo 50 jest obecnie ozna¬ czone „w przód".Nalezy tu zauwazyc, ze pierwszy bieg, zarówno w przód jak i w tyl, jest uzyskiwany w rezultacie 5 wlaczenia sprzegla 64, w wyniku czego wal wyjs¬ ciowy 92 jest napedzany przez szeregi kól zebatych 34, 36, 54, 68, 70, 62, 66 i 94 albo 52, 54, 68, 70, 62, 66 i 94. Drugi bieg, zarówno w przód jak i w tyl, jest uzyskiwany w rezultacie wlaczenia sprzegla 58 10 w wyniku czego wal wyjsciowy 92 jest napedzany przez szereg kól zebatych 34, 36, 66 i 94 albo 52, 54, 66, i 94. Trzeci bieg, zarówno w przód jak i w tyl, jest uzyskiwany w rezultacie wlaczenia sprze¬ gla 72 w wyniku czego wal »wyjscicwy 92 jest na- 15 pedzany przez szereg kól zebatych 34, 36, 54 i 68 albo 52, 54 i 68.Na fig. 5 pokazano schematyczny rysunek kolej¬ nego rozwiazania trzybiegowej przekladni 10 o dlu¬ gim spadku pokazanej na fig. 1 i 2. W sitopniu, 20 w którym niniejsze rozwiazanie jest identyczne z uprzednio opisana przekladnia 10 (fig. 1 i 2), oparto sie na poprzednim opisie, przy czym analogiczne czesci cznaczoao tymi siamymi numerami.W przekladni 100, wedlug fig. 5, brak oddzielne- 25 go walu 20 i zamocowanego na nim kola zebatego 68« pol^azanych na fig. 1 i 2. W ten sposób wal 22 (fig. 1 i 2) staje sie walem 102 na fig. 5, W przekladni 100 na wale 18 osadzone jest obro¬ towo kolo zebate 104, przy czym kolo zebate 104 30 jest zazebione z kolem, zebatym 62, Na wale 102, który jest osadzony obrotowo ponizej walu posred¬ niego 26 i lezy w jednej plaszczyznie pionowej z walem wejsciowym 14, osadzone jest obrotowo ko¬ lo zebate 106 i moze byc laczone z walem, w celu 35 spowodowania ich wspólnego obracania sie, aa po¬ moca sprzegla 110, które znów jest zasadniczo - podobne do uprzednio opisanego sprzegla 38. Po¬ nadto na wale 102 zamocowane jest kolo zebate 108, w celu spowodowania ich wspólnego obracania sie, 40 przy czym kolo zebate 108 jest zazebione z kolem zebatym 66 i kolem zebatym 112, zamocowanym na wale wyjsciowym 16.W rezultacie wlaczenia sprzegla 38 przekladnia jest doprowadzana do stanu napedu w przód, w re- 45 zultacie wylaczenia sprzegla 38 i wlaczenia sprze¬ gla 50, przekladnia jest doprowadzana do stanu' napedu w tyl. Nalezy tu zauwazyc, ze skoro wszystkie kola zebate sa zazebione na stale, pierw¬ szy bieg, zarówno w pirzód jak i w tyl, jest uzy- 50 skiwany w rezultacie wlaczenia sprzegla 64, w wy¬ niku czego wal wyjsciowy 16 jest napedzany przez ?szereg kól zebatych 104, 62, 66, 108 i 112 lub 34, 36, 54, 52, 104, 62, 66, 108 i 112.Drugi bieg, zarówno w przód Jak i w tyl, jest 55 uzyskiwany w rezultacie wlaczenia sprzegla 58, w wyniku czego wal wyjsciowy 16 jest napedzany przez szereg kól zebatych skladajacy sie z kól zebatych 52, 54, 66, 108 i 112 lub 34, 36, 66, 108 i 112. Trzeci bieg, zarówno w przód jak i w tyl, jest 60 uzyskiwany w rezultacie wlaczenia sprzegla 110, w wyniku czego, wal wyjsciowy 16 jest napedzany przez szereg kól zebatych 104, 62, 106, 108 i 112 lub 34, 36, 54, 52, 104, 62, 106, 108 i 112.W swietle powyzszego opisu staje sie jasne, ze 65 pierwszy bieg w przód jest uzyskiwany w rezul¬ tacie wlaczenia sprzegiel 38 i 64, drugi, wyzszy bieg jest uzyskiwany w rezultacie otrzymania sprzegla 38 w stanie wlaczonym i wlaczenie sprze¬ gla 58, zarriiast sprzegla 64 i trzeci bieg jest uzy¬ skiwany w rezultacie utrzymania sprzegla 38 w stanie wlaczanym i wlaczenie sprzegla 110 zamiast sprzegla 54. W rezultacie wlaczenia sprzegiel 50 i 64 uzyskiwany jest niski bieg w tyl, w rezulta¬ cie wylaczenia sprzegla 64 i wlaczenia sprzegla 58 uzyskiwany jest drugi bieg w tyl d w rezultacie wlaczenia sprzegiel 50 i 110 uzyskiwany jest trzeci bieg w tyl.Nalezy zauwazyc, ze w przekladni 100, podobnie jak i w uprzednio opisanych przekladniach, wal wejsciowy i wyjsciowy sa równolegle i leza w jednej plaszczyznie pionowej. Ponadto, w przeklad¬ ni 100, w rezultacie zamontowania kola zebatego 104, na wale 18 zastosowano o jeden wal mniej niz w przekladni 10 pokazanej na fig. 1 i 2T Na fig. 6 pokazano schematyczny rysunek trzy¬ biegowej wersji przekladni 120 o srednim spadku zilustrowanej uprzednio na fig. 5, przy czym prze¬ kladnia 120 równiez zapewnia po trzy biegi, za¬ równo w ,przód jak i w tyl. W stopniu, w którym niniejsze rozwiazanie jest identyczne z uprzednio opisana przekladnia 10 (fig. 1 i 2) i przekladnia 100 (fig. 5), oparto sie na poprzednim opisie, przy czym analogiczne czesci oznaczono tymi samymi nume¬ rami. W przekladni 120 wedlug flig. 6 brak leza¬ cego na czwartym poziomie walu wyjsciowego' 16 i zamocowanego na nim kola zebatego 112, wedlug fig. 5. W ten sposób wal 10? (fig. 5) staje sie wa¬ lem wyjsciowym 122, wedlug fig. 6. Kolo zebate 124 jest zamocowane na wale wyjsciowym 122 i jest na stale zazebione z kolem zebatym 66.W celu uJtrzymania tych samych umownie ozna¬ czonych „w przód" i „w tyl", kierunków obrotów walu wyjsciowego 122, sprzeglo 38 jest obecnie oznaczone „w tyl" a sprzeglo 50 jest obecnie oznaczone „w przód'.Nalezy tu zuwazyc, ze pierwszy bieg, ziarówno w przód jak i w tyl, jest uzyskiwany w rezultacie wlaczenia sprzegla 64, w wyniku czego wal wyjs¬ ciowy jest napedzany przez szereg kól zebatych 34, 36, 54, 52, 104, 62 i 124 albo 104, 62, 66 i 124. Drugi bieg, zarówno w przód jak i w tyl, jest uzyskiwa¬ ny w rezultacie wlaczenia sprzegla 58, w wyniku czego wal wyjsciowy 122 jest napedzamy przez sze¬ reg kól zebatych 34, 36, 66 i 124 albo 52, 54, 66 *i 124. Trzeci bieg, zarówno w przód jak i w tyl, jest uzyskiwany w rezultacie wlaczenia sprzegla 110, w wyniku czego wal wyjsciowy 122 jest nape¬ dzany przez szereg kól zebatych 34, 36, 54, 52, 104, 62 i 106 albo 104, 62 i 106.Na fig. 7 i 8, pokazano inny przyklad wyko¬ nania przekladni, wedlug wynalazku, przy czym numerem 130 oznaczono ogólnie przekladnie zebata o stalym zazebieniu kól zebatych. Fig. 7 ilustruje przekladnie trzybiegowa w liniowej wersji, w przekroju wzdluznym. Na podstawie fig. 8, która jest uproszczonym rysunkiem schematycznym prze¬ kladni 130 pokazanej na fig. 7, mozna latwo prze¬ konac sie, ze wal wejsciowy i wal wyjsciowy leza na jednej osi. W stopniu, w którym przekladnia93 317 11 12 130 jest identyczna z uprzednio opisana' przeklad¬ nia 10, wedlug fig. 112, oparto sie na poprzednim opisie, przy czyni analogiczne czesci oznaczono ty¬ mi samymi numerami.Podobnie jak przekladnia 10, przekladnia 130 posiada obudowe 12, w której wal wejsciowy 14, wal wyjsciowy 132, jak równiez waly 24, 26 i 134 sa osadzone obrotowo na czopach. Wal wejsciowy jest napedzany za pomoca hydrodynamicznego przetwornika momentu (nie pokazany ma rysunku) znanej konstrukcji, z którym .polaczony jest wal wejsciowy 14, przy czym przetwcirnik momentu obrotowego jest z kolei polaczony z jakimkolwiek odpowiednim zródlem napedu, na przyklad z sil¬ nikiem spalinowym (nie pokazanym na rysunku).Wirnik przetwornika mementu obrotowego nape¬ dza jedna lub wiecej pomp hydraulicznych (nie pokazane na rysunku) znanej konstrukcji, z któ¬ rych co najmniej jedna sluzy do dostarczania cie¬ czy pod cisnieniem w celu sterowania wsaczanymi hydraulicznie sprzeglami, jak równiez w celu sma¬ rowania kól zebatych i lozysk, skojarzonych z przekladnia 130.Z walem wejsciowym 14 polaczone jest kolo ze¬ bate 34, które za poimoea posredniczacego kola zebatego (nie pokazane) jest polaczone w celu przenoszenia napedu z kolem zebatym 36, przy czym kolo zebate 36 jest osadzone obrotowo na wale lub wale posrednim 24. Wal 134, który lezy na jednej -osi z walem wejsciowym 14, moze byc- laczony z nim w celu spowodowania ich wspólnego obracania sie za pomoca sprzegla 38 (poprzednio opisane w odniesieniu do fig. 1 i 2).Kolo zebate 26 moze byc laczone z walem po¬ srednim 24 w celu spowodowania ich wspólnego obracania sie za pomoca sprzegla 50, przy czym •wal lub wal posredni 26, lezacy na jednej osi z walem posrednim 24, moze byc laczony z tym war lem posrednim w celu spowodowania ich wspól¬ nego obracania sie za .pomoca sprzegla 58. Sprzegla 50 i 58 sa polówkami sprzegla podwójnego i sa po¬ laczone za pomoca wspólnego dna 60, które jest przymocowane do walu posredniego 24 przykla¬ dowo droga spawania.Nalezy tu zauwazyc, ze kolo zebate 52 stanowi calosc z bebnem 42 sprzegla 38 i jest zazebione z kolem zebatym 54, które stanowi calosc* ze wspólnym bebnem sprzegiel 50 i 58. Nialezy rów¬ niez wyjasnic, ze waly posrednie 24 i 26 leza w jednej plaszczyznie pionowej z walem wejsciowym 14 i walem 134. Wal 134 i wal posredni 24 sa ze soba polaczone za pomoca zazebiajacych sie kól ze¬ batych 52 i 54, w rezultacie czego przy jakimkol¬ wiek zadanym kierunku obrotów jednego z tych walów, drugi z nich bedzie obracal sie w przeciw¬ nym kierunku. Ponadto, poniewaz kolo zebate 34 jest polaczone, w celu przenoszenia napedu, vis • posredniczace kolo zebate, z kolem zebatym 36, obracaja sie one w tym samym (kierunku. W ten sposób wlaczenie sprzegla 38 doprowadza przeklad¬ nie 130 do stanu, który moze byc umownie okres¬ lony „naped w przód", a wlaczenie sprzegla 50 doprowadza przekladnie do stanu, który moze byc umownie okreslony „naped w tyl", w zaleznosci od kierunku obrotów walu wejsciowego 14.Kolo zebate 140 jest zamocowane na wale 134 i moze byc laczone z walem wyjsciowym 132, le¬ zacym na jednej osi z walem 134, za ponioca sprzegla 136 i jest zasadniczo podobne do sprzegla 38, w zwiazku z czym nie bedzie w dalszym ciagu opisane.Kolo zebate 62 jest osadzone obrotowo ma wale posrednim 26 i moze byc laczone z nim, w celu spo¬ wodowania ich wspólnego obracania sie, za po¬ moca sprzegla 64, przy ^czym kolo zebate 62 jest zazebione ma stale z kolem zebatym 140. Ponadto, kolo zebate 66 jest zamocowane na wale posred¬ nim 26 w celu spowodowania ich wspólnego obra¬ cania sie, przy czym kolo zebate 66 jest na stale zazebione z kolem zebatym 138, zamocowanym na wale wyjsciowym 132.Tu widac, ze skoro wszystkie kola zebate sa za¬ zebione ma stale, pierwszy bieg, zarówno w przód jak i w tyl, jest uzyskiwany w rezultacie wlacze¬ nia sprzegla C4, w wyniku czego wal wyjsciowy 132 jest napedzany przez szereg kól zebatych 140, 62, 66 i 138 albo 34, 36, 54, 52, 140, 62, 66 i 138. Drugi bieg, zarówno w przód jak i w tyl, jest uzyskiwa¬ ny w rezultacie wlaczenia sprzegla 58, w wyniku czego wal wyjsciowy 132 jest napedzany przez sze¬ reg kól zebatych 52, 54, 66 i 138 albo 34, 36, 66 i 138.Trzeci bieg jest uzyskiwany w rezultacie wlóczenia sprzegla 136, w wyniku czego wal wyjsciowy 132 jest bezposrednio napedzany w przód, poprzez sprzeglo 38, bez obciazenia na zadnym kole zeba¬ tym, i w tyl pfrzez szereg kól zebatych 34, 36, 54 152.W swietle powyzszego opisu staje siie jasne, ze pierwszy bieg w przód jest uzyskiwany w rezul¬ tacie wlaczenia sprzegla 38 i sprzegla 64, drugi, wyzszy bieg w przód, jest uzyskiwany w rezulta- .cie utrzymania w stanie wlaczonym sprzegla 38 i wlaczenie sprzegla 58, zamiast sprzegla 64. Trzeci bieg jest uzyskiwany, w rezultacie utrzymania w stanie wlaczonym sprzegla 38 i wlaczenie sprzegla 136^ zamiast sprzegla 58. W rezultacie wlaczenia sprzegiel 50 i 64 uzyskiwany jest niski bieg w tyl, a w rezultacie wylaczenia sprzegla 64 i wla¬ czenia sprzegla 58 uzyskiwany jest drugi bieg w tyl. Trzeci, lub wysoki, bieg w tyl uzyskiwany jest w rezultacie wlaczenia sprzegiel 50 i 136.¦ Nalezy zauwazyc, ze w przekladni 130 wal. wej¬ sciowy 14, wal 134 i wal wyjsciowy 132 leza na jednej osi. Odnosi sie to równiez do walów po¬ srednich 24 i 26. Ponadto, wszystkie te waly leza we wspólnej plaszczyznie pionowej, przy czym uklad ten daje zwarta, trzybiegowa przekladnie linicwa o stalym zazebieniu kól zebatych. , Na fig. 9 pokazano schematyczny rysunek trzy- biegowej wersji przekladni o krótkim spadku, pokazanej uprzednio na fig. 7 i 8. Przekladnia 150 z fig. 9 równiez pozwala ma uzyskanie trzech bie¬ gów zarówno w przód jak i w tyl. W stopniu, w którym iprzekladnita 150 jest identyczna z uprzed¬ nio opisana przekladnia 130, wedlug fig. 7 i 8, oparto sie na poprzednim opisie, przy czym analo¬ giczne czesci oznaczono tymi samymi numerami.Wal wejsciowy 14, wal wyjsciowy 132 jak rów¬ niez waly 134, 152 i 154 przekladni 150 sa obro¬ towo osadzone na czepach. 40 45 50 55 6093 317 13 14 Z walem wejsciowym 14 polaczone jest kolo ze¬ bate 34, które w celu przenoszenia napedu pola¬ czone jest za pomoca posredniczacego kola zeba¬ tego (nie pokazane na rysunku) z kolem zebatym 36 przy czym kolo zebate 36 jest osadzone obro- '5 towo na wale lub na wale posrednim 154. Kolo zebate 34 moze byc laczone z walem 134, w celu spowodowania ich wspólnego obracania sie za po¬ moca sprzegla 38, przy czym wal 152, lezacy na jednej osi z walem 134, moze byc laczony z walem &• 134 w celu spowodowania ich wspólnego obracania sie za pomoca sprzegla 58. Kolo zebate 36 moze byc laczone z walem posrednim 154, w celu spowodo¬ wania ich wspólnego obracania sie za pomoca sprzegla50. ** Nalezy tu zauwazyc, ze kolo zebate 52 stanowi calosc z podwójnym bebnem sprzegiel 38 i 58 i jest zazebione z kolem zebatym 54, które stanowi ca¬ losc z bebnem sprzegla 50. Nalezy równiez wy¬ jasnic, ze wal wejsciowy 14, wal 134 i wal 152, 20- leza na jednej osi i w jednej plaszczyznie piono¬ wej z walem lub wialem posrednim 154 i walem wyjsciowym 132, przy czym wal posredni 154 i wal wyjsciowy 132 równiez leza na jednej osi. Wal 134 i wal posredni 154 sa ze soba polaczone za pomioca 25: zazebiajacych sie kól zebatych 52 i 54. w rezulta¬ cie czego, przy jakimkolwiek zadanym kierunku obrotów jednego z tych walów, drugi wal bedzie obracal sie w przeciwnym kierunku. Ponadto, po¬ niewaz kolo zebate 34 jest polaczone, w celu (prze- 30: kazywania napedu, z kolem zebatym 36 za pomo¬ ca posredniczacego kola zebatego, beda one obra¬ caly sie w tym samym kierunku. Tak wiec, wla¬ czenie sprzegla 38 doprowadza przekladnie 150 do stanu, który moze byc umownie okreslony jako M „naped w tyl", natomiast wlaczenie sprzegla 50 doprowadza przekladnie ,do stanu, który moze byc umownie okreslony „oaped w .przód", w zaleznosci od kierunku obrotów walu wejscalowego 14.Kolo zebate 62 jest osadzone obrotowo na wale H 152 i moze byc z nim laczone, w celu spowodowa¬ nia ich wspólnego obracania sie za pomoca sprze¬ gla 64. Ponadto, kolo zebate 66 jest zamocowane na wale 152 w celu spowiodoiwania ich wspólnego o- bracania sie i jest zazebione na stale z kolem ze- ^ batym 138, zamocowanym na wale wyjsciowym 132.Nastepne kolo zebate 140 jest zamocowane na wale posrednim 154 i za pomoca sprzegla 136 moze byc laczone z walem wyjsciowym 13?, który lezy na jednej osi z walem posrednim154. 50 Widac tu, ze skoro wszystkie kola zebate sa za¬ zebione ma stale, pierwszy bieg, zarówno w przód jak i w tyl, jest uzyskiwany w rezultacie wlacze¬ nia sprzegla 64, w wyniku czego wal wyjsciowy 132 jest napedzany przez szereg kól zebatych 34, 36, * 140, 62, 66 i 138 albo 52, 54, 140, 62, 66 i 138. Dru¬ gi bieg, zarówno w przód jak i w tyl,' jest uzyski¬ wany w rezultacie wlaczenia sprzegla 58, w wy¬ niku czego wal wyjsciowy 132 jest napedzany przez szereg kól zebatych 34, 36, 54, 52, 66 i 138 W albo. 66 i 138. Trzeci bieg, zarówno w przód jak i w tyl, jest uzyskiwany, w rezultacie wlaczenia sprzegla 136, w wyniku czego wal wyjsciowy 132 jest napedzany przez kola zebate 34 i 36, albo 52 i54. «5 W swietle powyzszego opisu staje sie jasne, ze pierwszy lub niski bieg w przód jest uzyskiwany w rezultacie wlaczenia sprzegiel 50 i 64, drugi lub sredni bieg jest uzyskiwany, w rezultacie utrzy¬ mania w stanie wlaczonym sprzegla 50 i wlaczenie sprzegla 58, zamiast sprzegla 54; trzeci lub wysoki bieg jest uzyskiwany w rezultacie utrzymania w stanie wlaczonym sprzegla 50 i wlaczenie sprzegla 136, zamiast sprzegla 58. W rezultacie wlaczenia sprzegiel 38 i 64 uzyskiwany jest niski bieg w tyl, a w rezultacie wylaczenie sprzegla 64 i wlaczenia sprzegla 58 uzyskiwany jest (drugi lub sredni bieg w tyl. Trzeci lub wysoki bieg w tyl jest uzyiski- wany w rezultacie wlaczenia sprzegiel 38 i 136.Nalezy znów zauwazyc, ze w przekladni 150 wszystkie waly leza we wspólnej plaszczyznie pio¬ nowej, przy czym uklad ten daje zwarta, trzybie- gcwa przekladnie zebata, o krótkim spadku i o sta¬ lym zazebieniu kól zebatych.Wierzymy, ze na podstawie powyzszego fachow¬ cy latwo rozpoznaja i ocenia niowe zasady i cechy niniejszego wynalazku. Oczywistym jest, ze cho¬ ciaz niniejszy wynalazek zostal opisany jedynie w odniesieniu do ograniczanej ilosci rozwiazan, oso¬ bom bieglym w przedmiocie, same nasuna sie licz¬ ne zmiany i ekwiwalentne warianty, które moga byc znalezione bez odchodzenia od idei i zasad wynaiarzku. Na przyklad, chociaz zastosowanie walka odbioru mocy 78, napedzanego z predkoscia przetwornika momentu obrotowego, zostalo omó¬ wione w odniesieniu do przekladni 10 wedlug fig. 1, nalezy rozumiec, ze wal odbioru moicy moze byc latwo zastosowany w przekladniach 80, 90, 100 i 120 pokazanych,, odpowiednio, na fig. 2, 3, 4, 5 i 6.Ponadto, chociaz stwierdzono, ze kolo zebate wa¬ lu wyjsciowego 76 mnoze zostac osadzone w sposób umozliwiajacy laczenie go z walem wyjsciowym i rozlaczanie, w celu umozliwienia holowania po¬ jazdu bez obracania sie jakichkolwiek elementów przekladni jedynie w odniesieniu do walu wyjscio¬ wego 16, nalezy rozumiec, ze ceche te moga posia¬ dac wszystkie rozwiazania wedlug wynalazku. Da¬ lej, umieszczone z przodu waly odbioru mocy i/lub dodatkowe wspólosiowe waly wyjsciowe, jak opi¬ sano w odniesieniu do iprzekladni 10 wedlug fig. 1 i 2, moga byc latwo zastosowane w przekladniach 80 i 100 pokazanych, odpowiednio, na fig. 3 i 5. PL