Przedmiotem wynalazku jest sposób wytwarza¬ nia ksztaltek rurowych, zwlaszcza ksztaltek grubo¬ sciennych formowanych przez wtryskiwanie do formy wtryskowej uplastycznionej masy z two¬ rzywa sztucznego.Znany jest sposób wytwarzania ksztaltek ka¬ nalizacyjnych z tworzywa sztucznego na drodze formowania wtryskowego. Takie ksztaltki jak na przyklad rozgalezniki, trójniki lub podobne sa for¬ mowane wtryskowo, przy czym mozliwe jest for¬ mowanie ksztaltek z najrózniejszych tworzyw sztucznych bezcisnieniowych przewodów rurowych, o wszystkich zadanych srednicach nominalnych.Ksztaltki kanalizacyjne wytwarza sie równiez spo¬ sobem wydmuchiwania.Wymienione sposoby wytwarzania ksztaltek sa znane z opisów patentowych Stanów Zjednoczo¬ nych Ameryki nr 332435 i 3 291670. Ksztaltki otrzymane tymi sposobami maja jednak nie¬ dokladne wymiary i wytwarzanie ich jest kosz¬ towne.Przy wytwarzaniu znanymi sposobami prostego rozgaleznika lub trójnika dla przewodów cisnie¬ niowych wystepuja znaczne trudnosci spowodo¬ wane skurczeni i naprezeniami wewnetrznymi.Zatem jezeli wytwarzanie ksztaltek do bezcisnie¬ niowych przewodów jest kosztowne i trudne, to jeszcze kosztowniejsze i trudniejsze jest wytwa¬ rzanie ksztaltek do cisnieniowych przewodów za¬ silajacych, jak na przyklad do wody, które stale znajduja sie pod dzialaniem cisnienia co naj¬ mniej 10 atmosfer. Znane sa równiez ksztaltki do rur cisnieniowych wykonane z PCV, które sa la- czone z rurami za pomoca kleju. Takie klejone polaczenie ma jednak znaczne wady. Z brytyj¬ skiego opisu patentowego nr 835 520 lub opisu pa¬ tentowego RFN DOS nr 1238 654 znany jest spo¬ sób wytwarzania odprezonych ksztaltek przez wtrysk. Sposób ten tylko czesciowo rozwiazuje wspomniane problemy, gdyz za jego pomoca moz¬ na wytwarzac tylko ksztaltki cienkoscienne o ma¬ lych wymiarach.W ksztaltkach do rur cisnieniowych o duzych srednicach, na przyklad 200 mm i wiecej, grubosc scianek musi byc odpowiednio wieksza. Ze zwiek¬ szeniem sie grubosci scianki, wzrastaja równiez problemy formowania .wtryskowego stosowanego przy wytwarzaniu tego rodzaju ksztaltek. Wyni¬ kaja one z faktu, ze niezaleznie od koniecznosci wyeliminowania jam skurczowych, ksztaltka musi byc absolutnie wolna od naprezen wewnetrznych.Do tego dochodza jeszcze wady zwiazane z kur¬ czeniem sie materialu przy chlodzeniu.Nastepujace po formowaniu wytwarzanie zlob¬ ków w obszarze kielicha ksztaltki jest bardzo trudne przy wiekszych grubosciach scianek i dla¬ tego przy formowaniu wtryskowym nalezy unikac pózniejszej obróbki plastycznej, wywolujacej na- 9161191611 -prezenia wewnetrzne. Ponadto material przed prze¬ prowadzeniem obróbki plastycznej musi byc jesz¬ cze raz podgrzany do stanu plastycznosci.Te trudnosci bardzo kosztowny sposób wytwa¬ rzania, uniemozliwialy dotychczas wytwarzanie te¬ go rodzaju ksztaltek sposobem formowania wtry¬ skowego. Laczenie .poszczególnych odcinków rur z uzyciem ksztaltek, na przyklad za pomoca kleje¬ nia, spawania lub podobnymi sposobami, jak na przyklad wedlug sposobu przed sitawionego w opi¬ sie wzoru uzytkowego RFN nr 7 018 601, nie odpo¬ wiadaja wymaganiom wytrzymalosciowym i wy¬ twarzanie jest w praktyce nieodplacalne.Znany sposób formowania grubosciennych ksztaltek rurowych ma te wade, ze wtryskiwane do formy tworzywo sztuczne w stanie plastycznym musi byc tak ochlodzone, aby wypraska posiadala trwala positac. Dopiero wtedy gdy zostanie uzyska¬ ny taki stan, mozna otworzyc polówki formy i wyjac wypraske.Oznacza to, ze zwlaszcza przy grubosciennych wypraskach, chlodzenie jej wymaga dlugiego okre¬ su czasu. Dlugi okres chlodzenia wynika z tego, ze wypraska nie moze byc chlodzona bezposred¬ nio, lecz najczesciej przez chlodzenie formy wtry¬ skowej. Poniewaz forma wtryskowa jest czescio¬ wo ogrzewana, jak na przyklad wedlug brytyj¬ skiego opisu patentowego nr 835 520, to czas prze¬ bywania wypraski w formie jest bardzo dlugi.Intensywne chlodzenie formy jest z drugiej stro¬ ny nie wskazane, poniewaz przy wtryskiwaniu forma musi miec okreslona temperature. Tak wiec w przypadku chlodzenia formy, potrzebne byloby przeznaczenie wzglednie dlugiego czasu na ponow¬ ne ogrzewanie jej przed wtryskiwaniem.Bardzo dlugie chlodzenie jest niekorzystne, gdyz material w cylindrze wtryskowym jest zbyt dlugo poddawany dzialaniu wysokich temperatur, co moze prowadzic do rozpadu lub spalenia mate¬ rialu.Wypraska w czasie procesu chlodzenia nie moze si(f kurczyc w formie w kierunku wzdluznym, bo¬ wiem powstaja w niej wtedy naprezenia we¬ wnetrzne, które na przyklad przy ksztaltkach do przewodów na wode pod cisnieniem lub podob¬ nych, prowadza przedwczesnie do ich zlamania.W celu skrócenia czasu wtryskiwania stosowano juz wtryskarki wielostanowiskowe, które jednak sa drogie i wymagaja dla kazdej jednostki kom¬ pletnego oprzyrzadowania wtryskowego.Celem wynalazku jest opracowanie sposobu wy¬ twarzania ksztaltek grubosciennych z tworzywa sztucznego, przeznaczonych do laczenia rozlacz¬ nego rur cisnieniowych, w których nie beda wy¬ stepowaly naprezenia wewnetrzne.Cel ten zostal osiagniety w ten sposób, ze po¬ lówki formy i rdzenie formy wtryskowej utrzy¬ muje sie *n stalej temperaturze ponizej tempe¬ ratury plastycznosci wtryskiwanej masy z two¬ rzywa sztucznego, po czym rdzenie wewnatrz za¬ mknietej formy wtryskowej wyciaga sie czescio¬ wo na krótko przed otwarciem, korzystnie po otwarciu formy na stanowisku chlodzenia, a na- 40 45 50 55 stepnie chlodzi sie wypraske na stanowisku chlo¬ dzenia za pomoca srodka doprowadzanego z ze¬ wnatrz. Korzystnym jest jezeli najpierw wyciaga sie czesc rdzenia tworzacego odgalezienie, a na¬ stepnie wyciaga sie równiez czesciowo pozostale rdzenie, po czym chlodzi sie wypraske do tem¬ peratury nizszej od temperatury plastycznosci wtrysnietej masy z tworzywa sztucznego, po czym wyciaga sie rdzenie calkowicie.Przedmiot wynalazku jest uwidoczniony w przy¬ kladzie wykonania na rysunku, na którylm fig. 1 przedstawia schematycznie urzadzenie do wytwa¬ rzania wyprasek bez naprezen wewnetrznych wed¬ lug wynaalzku, w widoku z góry, fig. 2—6 — urzadzenie wedlug fig. 1 w róznych pozycjach, fig. 7 — wypraske z rdzeniami w przekroju.Sposób wedlug wynalazku przebiega nastepu¬ jaco: w polozeniu przedstawionym na fig. 1 i 2, cylinder 3 znajduje sie w polozeniu roboczym. Two¬ rzywo sztuczne wtryskuje sie do formy 5, 6 wokól rdzenia 13 i ksztaltuje wypraske 23. Równoczes¬ nie poprzednio wytworzona wypraske 24 chlodzi sie w urzadzeniu 22 mgla chlodziwa. Krótko po ukonczeniu wtryskiwania tworzywa do formy, po¬ lówki 5 i 6 formy sa rozkladane przez element 4.W tej chwili wypraska stanowiaca pólprodukt ksztaltki do rur cisnieniowych, ma dostatecznie trwale uksztaltowane scianki zewnetrzne, podczas gdy scianki wewnetrzne znajduja sie jeszcze w stanie plastycznym.Rdzen 13, prowadzony w podluznych otworach 15 i 16 dzwigara 11, przestawia sie z polozenia A (fpg. 1) w polozenie B (fig. 3). W tym ustawieniu cylinder 3 znajduje sie znowu w pozycji wyjscio¬ wej. Dzwigar 11 i 12 z kompletami rdzeni 13 lub 14 przemieszcza sie nastepnie w polozenie przed¬ stawione na fig. 4.Tu zaczyna dzialac urzadzenie 21 do chlodzenia mgla chlodziwa i intensywnie chlodzi wypraske.Równoczesnie z wyprowadzeniem rdzenia 13, do formy 5, 6 wprowadza sie rdzen 14. -Rdzen jest przy tym przestawiany z polozenia B w poloze¬ nie A (fig. 5), a cylinder 3 przemieszcza sie do polozenia, w którym nastepuje wtrysk dla wy¬ tworzenia nowej wypraski (fig. 6). Nastepnie caly proces rozpoczyna sie na nowo.Podczas przebiegu chlodzenia wypraski 23 lub 24 na rdzeniu 13 lub 14, moze ona kurczyc sie bez przeszkód w kierunku wzdluznym. Kurczenie w kierunku wzdluznym jest mozliwe dzieki .temu, ze gdy wypraska zakrzepnie w dostatecznym stopniu, to rdzen 13c lub 14o (mozna wyciagnac calkowicie lub czesciowo. Rdzenie 13a i 13b lub 14a i 14b wyciaga sie z wypraski pózniej.Znajdujacy sie w odgalezieniach wypraski 25 rdzen 26c wyciaga sie najpierw, krótko po wy¬ jeciu wypraski z formy, maksymalnie o wymiar m, to znaczy o wymiar kielicha az do zlobka 25c, dzieki czemu wyciagniety czesciowo rdzen 26c wspiera przednia czesc kielicha ze zlobkiem 25c, podczas gdy odcinek m moze sie swobodnie kur¬ czyc. Srednica odcinka rdzenia 26c odpowiada wówczas srednicy, wypraski w górnej czesci. Ra-91 611 zem z rdzeniem 26c moga byc równiez wyciagane rdzenie 26a i 26b. Moga one byc równiez wycia¬ gane po pewnylm czasie t o ten sam wymiar m, przez co proces kurczenia bedzie jeszcze lepszy, a wazne czesci wypraski 25, to znaczy kielichy z ich zlobkami 25a i 25b sa przy chlodzeniu pod¬ parte w taki sposób, ze ich wymiary konstrukcyj¬ ne sa dokladnie zachowane. PL