Uprawniony z patentu: The Wellcome Foundation Limited, Londyn (Wielka Brytania) Sposób wytwarzania nowych cukrowych pochodnych puryny Przedmiotem wynalazku jest sposób wytwarzania nowych cukrowych pochodnych puryny o wzorze 1, w którym R1 oznacza grupe merkapto, a R2 oznacza grupe aminowa, oraz ich farmaceutycznie dopuszczalnych soli.Zwiazki te znajduja zastosowanie jako srodki tlumiace reakcje odpornosciowa oraz jako srodki przeciwwirusowe. Posiadaja one konfiguracje beta jesli chodzi o polaczenie pomiedzy puryna i reszta D-arabinofuranozylowa. < Sposób wedlug wynalazku polega na redukcji zwiazku o wzorze ogólnym 2, w którym Y1 oznacza zabezpieczona grupe merkapto, Y2 oznacza grupe aminowa, a Z oznacza rodnik blokujacy grupe hydroksylowa, przy czym w razie potrzeby zwiazki te przeprowadza sie w farmakologicznie dopuszczalne sole z odpowiednim kwasem. « .Dla zabezpieczenia grupy merkapto stosuje sie nizsze rodniki alkilowe, korzystnie rodnik metylowy, ewentualnie podstawione rodniki aryloalkilowe, takie jak rodnik benzylowy, na przyklad rodnik p-fenylobenzyIowy, alfa- lub beta-menaftylowy (1-naftylornetyIowy lub 2-naftylornetyIowy).Rodnik Z musi byc taki, aby w przypadku gdy jest przylaczony do atomu tlenu w pozycji 2 reszty cukrowej - nie wystepowaly zadne zaklócenia procesów zachodzacych przy atomie wegla w pozycji 1 tej samej reszty albo dawal sie usuwac w lagodnych warunkach. ¦ Tak wiec Z moze oznaczac podstawiony lub nie podstawiony rodnik aryloalkilowy, korzystnie rodnik benzylowy. < Redukcje prowadzi sie na drodze chemicznej badz tez katalitycznej. Tak wiec stosuje sie sposoby katalityczne z zastosowaniem niklu Raney'a, palladu, palladu osadzonego na weglu drzewnym lub czerni platynowej, w atmosferze wodoru, zwykle pod cisnieniem wyzszym od atmosferycznego. Korzystnie redukcje chemiczna prowadzi sie z zastosowaniem srodków redukujacych wytwarzajacych atomy wodoru takich jak metal alkaliczny, zwlaszcza sód w cieklym amoniaku.Zwiazki o wzorze ogólnym 2, w którym Y1 oznacza zabezpieczony rodnik merkapto, a Y2 oznacza grupe aminowa sa zwiazkami nowymi. • Zwiazki o wzorze ogólnym 2, w którym co najmniej jeden z podstawników jest grupa aminowa korzystnie wytwarza sie znanym sposobem.2 77 035 Sposób ten obejmuje acylowanie odpowiednio podstawionej wyjsciowej pochodnej puryny w ceJu zabezpie¬ czenia wolnej grupy aminowej, kondensacje z zablokowanym halogenkiem arabinozy i koncowe odacyIowanie w celu usuniecia grupy (grup) zabezpieczajacej. Jednopodstawione 6-alkilotiopochodne o wzorze ogólnym 2 wytwarza sie przez kondensacje 6-alkilotiopuryny z zablokowanym halogenkiem arabinozy.Jako srodki acylujace stosuje sie kwasy tluszczowe lub ich pochodne zawierajace dto 6 atomów wegla lecz stwierdzono, ze korzystnie stosuje sie kwas lub jego pochodna o dlugim lancuchu zawierajacym do 20 atomów wegla, zwlaszcza 16 lub 18 atomów wegla, co przedstawiono w brytyjskim zgloszeniu patentowym nr 54503/70.Wyjsciowa pochodna purynowa reaguje latwo w nieco podwyzszonej temperaturze z co najmniej jednym równowaznikiem srodka acylujacego, takiego jak bezwodnik octowy, a zwlaszcza chlorek palmitoilu, w rozpusz¬ czalniku takim jak bezwodnik kwasowy lub pirydyna.Kondensacje z halogenkiem arabinozy, w którym jedna lub wiecej grup hydroksylowych jest zablokowana usuwaInymi rodnikami blokujacymi Z, prowadzi sie sposobem opisanym przez Kellera i in. wJ. Org. Ghem. (1967), 32 1944. Najkorzystniejszym dla tego celu cukrem jest chlorek 2,3,5-trój-O-benzylo-alfa-D-arabinofura- nozylu. Reakcje te prowadzi sie w temperaturze pokojowej lub podwyzszonej, w niskowrzacym srodowisku lub rozpuszczalniku, korzystnie w chloroformie, w obecnosci srodka wiazacego kwas, takiego jak trójetyloamina.Odacylowanie prowadzi sie w srodowisku zasadowym wytworzonym za pomoca odpowiednich wodoro¬ tlenków lub alkoholanów, takich jak wodorotlenki metali alkalicznych lub czwartorzedowe zasady amoniowe. Do odpowiednich rozpuszczalników dla tej reakcji naleza wodne roztwory alkoholi i dwumetylosuflo- tlenku. Do najkorzystniejszych substancji reagujacych nalezy wodorotlenek sodowy w wodnym roztworze etanolu. ¦ Zwiazki wytworzone sposobem wedlug wynalazku stosuje sie do leczenia infekcji spowodowanych przez wirusy DNA u ssaków, na przyklad myszy, szczurów, psów, ludzi itp. przez podawanie skutecznej, nietoksycznej dawki antywirusowej zwiazku o wzorze ogólnym 1 lub jego farmaceutycznie dopuszczalnej soli zarazonemu zwierzeciu lub zwierzeciu, które moze zostac narazone.Do szczególnie korzystnych farmakologicznie soli naleza sole farmaceutycznie dopuszczalnych kwasów karboksylowych, takich jak kwas mlekowy, octowy, jablkowy, jak tez sole farmaceutycznie dopuszczalnych kwasów mineralnych, takich jak kwas solny lub siarkowy.Cukrowe pochodne puryny o wzorze 1 sa stosowane jako srodki tlumiace reakcje odpornosciowa oraz jako srodki przeciwirusowe.Dzialanie kazde] soli podanej lub zastosowanej w celach leczniczych zalezy od zasady tworzacej te sól.Ponadto sole toksyczne mozna wytwarzac i przeprowadzac w zasady lub dopuszczalne farmaceutycznie sole znanymi sposobami, na przyklad przez reakcje podwójnej wymiany.Zwiazki o wzorze ogólnym 1 sa szczególnie uzyteczne w leczeniu infekcji wirusowych pochodzacych od wirusów DNA, takich jak ospa krowia i liszaj. Ponadto zwiazki te stosuje sie do tlumienia reakcji odpornosciowej u zwierzecia lub czlowieka po przeszczepach obcych komórek oraz w leczeniu zaburzen wlasnej odpornosci u ssaków, na przyklad w postaci liszaju rumieniowatego, anemii hemolitycznej, wrzodowego zapalenia okreznicy i nerczycy.Zwiazek o wzorze 1 .ewentualnie w postaci farmaceutycznie dopuszczalnej soli, w polaczeniu z farmakolo¬ gicznie dopuszczalnym nosnikiem lub w postaci skutecznej dawki jednostkowej stanowi srodek farmaceutyczny.Uzyte tu okreslenie „skuteczna dawka jednostkowa" oznacza wstepnie okreslona ilosc srodka leczniczego skuteczna do zwalczania wirusa w organizmie in vivo. Farmakologicznie dopuszczalne nosniki sa substancjami zalecanymi do podawania leków, w postaci cieklej, stalej lub gazowej, obojetnymi lub przydatnymi leczniczo i mieszaja sie ze skladnikami czynnymi.Srodki farmaceutyczne podaje sie pozajelitowo, doustnie, w postaci czopków, jako roztwór do leczenia chorób oczu lub miejscowo jako masc, krem, puder itp., zaleznie od stosowania srodka do leczenia wewnetrznej lub zewnetrznej infekcji wirusowej czy tez jako srodek tlumiacy reakcje odpornosciowa wobec obcych komórek lub zaburzenia wlasnej odpornosci.Przy leczeniu wewnetrznych infekcji wirusowych srodek podaje sie doustnie lub pozajelitowo w dawkach, przeliczonych na zasade i wynoszacych okolo 5—250 mg/kg, korzystnie 20—100 mg/kg ciezaru ciala ssaka, a ilosc dawki jednostkowej dla czlowieka, podawanej pare razy dziennie, wynosi kazdorazowo 10 mg/dawke.W zastosowaniu jako srodki tlumiace reakcje odpornosciowa, srodek podaje sie wewnetrznie, parokrotnie, w dawkach wynoszacych najlepiej 3—10 mg/kg ciezaru ciala ssaka.Przy podawaniu doustnym srodek farmaceutyczny w postaci proszku lub granulek moze zawierac rozcienczalniki, srodki dyspergujace, i/lub powierzchniowoczynne, i moze wystepowac w postaci wywaru w wodzie lub syropie, kapsulek lub oplatków w stanie suchym lub w niewodnej zawiesinie, która moze zawierac srodki dyspergujace, w postaci tabletek zawierajacych srodki wiazace i smarne lub w postaci zawiesiny w wodzie77 035 3 albo w postaci syropu. W razie potrzeby dodaje sie srodki zapachowe, konserwujace dyspergujace, zageszczajace lub emulgujace. Korzystne jest stosowanie tabletek i granulek, takze powlekanych.Przy. podawaniu pozajelitowym zwiazki posiadajace dzialanie lecznicze wystepuja w postaci wodnych roztworów do wstrzykiwan o stezeniu okolo 0,1—10%, korzystniej 1% wag/obj, z mozliwymi dodatkami przeciwutleniaczy, roztworów buforowych itp.Do zwalczania infekcji wirusowych oczu lub innych zewnetrznych tkanek, korzystnie stosuje sie srodek o dzialaniu miejscowym w postaci masci w dawkach równych okolo polowy dawki stosowanej wewnetrznie, to jest do 125 mg/kg lub 5—125 mg na dawke jednostkowa.Otrzymana sposobem wedlug wynalazku 2-amino-6-merkapto-9-(beta-D-arabinofuranozylo)-puryna charak¬ teryzuje sie nadzwyczaj wysoka aktywnoscia przeciwwirusowa, na przyklad w leczeniu wirusa liszaja. Wykazuje ona takze istotna i nieoczekiwanie wysoka aktywnosc w zwalczaniu wirusa ospy krowiej, i jest takze uzyteczna w tlumieniu reakcji odpornosciowej organizmu na przeszczepione komórki.Przyklad I. 2-amino-6-merkapto-9-(beta-D-arabinofuranozylo)-puryna. Zawiesine 10 g 2-amino-6-me- tylotiopuryny w 125 ml bezwodnika octowego ogrzewa sie w temperaturze 130°C wciagu 1,5 godziny, mieszajac. Mieszanine reakcyjna odparowuje sie do polowy pierwotnej objetosci i wlewa do 400 ml mieszaniny eteru z pentanem (1 :1). Wytracony osad zbiera sie, przemywa eterem, miesza z 90 ml metanolu i poddaje dzialaniu 10 ml stezonego wodorotlenku amonowego. Po uplywie 30 minut w temperaturze pokojowej mieszani¬ ne ochladza sie do temperatury 0°C i przesacza. Osad 2-acetamido-6-metylotiopuryny przemywa sie metanolem i suszy pod znacznie zmniejszonym cisnieniem w temperaturze 60°C.Mieszanine 4,46 g 2-acetamido-6-metylotiopuryny, 4,87 g chlorku 2,3,5-trój-O-benzylo-alfa-D-arabinofura- nozylu, 2 g trójetyloaminy i 200 ml nitrylu kwasu octowego miesza sie razem z sitami czasteczkowymi typu 4A w temperaturze pokojowej w ciagu jednego tygodnia. Nastepnie mieszanine przesacza sie, a przesacz zawierajacy produkt odparowuje do konsystencji syropu pod znacznie zmniejszonym cisnieniem. Syrop rozpuszcza sie w metanolu poddanym dzialaniu Dowex-1 (kwasny weglan), a produkt oczyszcza sie przez chromatografie na kolumnie wypelnionej zelem krzemionkowym, przez wymywanie mieszanina benzenu z octanem etylu. Po odparowaniu rozpuszczalnika otrzymuje sie 2-acetamido-6-metylotio-9-(2,3,5-trój-C-benzylo-beta-D-arabinofura- nozylo)puryne w postaci syropu. Do roztworu 1,13 g zwiazku, wydzielonego w poprzednim etapie, w 20 ml etanolu dodaje sie 0,25 ml 10 n NaOH i 0,5 ml wody. Roztwór miesza sie i utrzymuje w temperaturze 70°C wciagu 30 minut, a nastepnie odparowuje do sucha pod znacznie zmniejszonym cisnieniem. Produkt ekstrahuje sie eterem, a po odparowaniu eteru otrzymuje sie 0,92 g 2-amino-6-metylotio-9-(2,3,5-trój-0-benzylo-beta-D-ara- binofuranozylo)puryny, której identycznosc ustala sie przy pomocy widma NRJ. 0,92 g odacylowanego zwiazku rozpuszcza sie w bezwodnym eterze i dodaje do 50 ml cieklego amoniaku.Nastepnie dodaje sie porcjami 0,28 g sodu. Pod koniec reakcji dodaje sie pare krysztalków chlorku amonowego i odparowuje amoniak. Pozostalosc ekstrahuje sie benzenem, rozpuszcza sie w wodzie, a produkt oczyszcza przez chromatografie na kolumnie wypelnionej Dowex-1 (mrówczan), wymywajac 0,2 n kwasem mrówkowym.Otrzymuje sie 130 mg 2-amino-6-merkapto-9-beta-D-arabinofuranozylo-puryny, która rozklada sie bez topnienia w temperaturze powyzej 300°C. PL PL