Przedmiotem wynalazku jest urzadzenie amorty¬ zujace skrecanie, zawierajace dwie czesci wspól¬ osiowe zmontowane obrotowo jedna w stosunku do drugiej, co najmniej na czesci kata pelnego oraz czesci elastyczne umieszczone na obwodzie pomie¬ dzy czesciami wspólosiowymi.Urzadzenia tego rodzaju umozliwiaja regulowane przeniesienie momentu obrotowego zastosowanego do jednej czesci, podczas gdy druga czesc równiez ma moment obrotowy, to znaczy, ze urzadzenia te umozliwiaja zatrzymanie wibracji, które mogily po¬ wstac w calym ciagu kinematycznym, na którym urzadzenie jest umieszczone.W szczególnosci urzadzenie to jest zastosowane w niektórych sprzeglach, miedzy innymi w sprze¬ glach samochodowych, przy czym jedna ich czesc ma tarcze cierna, która moze byc zacisnieta po¬ miedzy czesciami polaczonymi w sposób trwaly z obracajacym sie walem, na przyklad z .walem na¬ pedzajacym podczas, gdy druga ich czesc jest za¬ klinowana obrotowo na drugim wale, na przyklad na wale napedzanym.Jest rzecza znana, ze tego rodzaju urzadzenia amortyzujace skrecanie, sa wyposazone w czesci cierne, na ptrzyklad podkladki cierne, umieszczone pomiedzy dwiema czesciami wspólosiowymi sprze¬ gla, w celu wprowadzenia do ich charakterystyki dzialania efektu histerezy, charakteryzujacego sie dla tego samego kata'pulsowania pomiedzy wspo¬ mnianymi czesciami sprzegla róznica pomiedzy 2 wartoscia momentu obrotowego przenoszonego po¬ miedzy nimi w czasie pierwszego kierunku dziala¬ nia pulsowania i wartoscia momentu obrotowego w czasie przeciwnego kierunku dzialania tego pul- sowania.W istocie okazalo sie, ze dla niektórych zasto¬ sowan efekt histerezy tego rodzaju moze ograni¬ czyc wilbracje i halas wytwarzany przez zespól o- ibracajacych sie czesci polaczonych z urzadzeniem^ io co najmniej w niektórych zakresach predkosci ob¬ rotowej wspomnianego zespolu.W przypadku, gdy efekt histerezy ma byc szcze¬ gólnie duzy, mozna badz powiekszyc powierzchnie podkladki lub podkladek ciernych, badz zwiekszyc elastyczny nacisk osiowy, którym zwykle obciaza sie podkladki cierne, bajdz wreszcie zwiekszyc ich liczbe.Zwiekszenie powierzchni podkladek ciernych po¬ woduje najczesciej powiekszenie srednicy urzadze- nia i/lufo stanowi przeszkode przy montowaniu in¬ nych jego czesci, a w szczególnosci czesci elasty¬ cznych umieszczonych pomiedzy dwiema czescia¬ mi wspólosiowymi, z których urzadzenie jest u- tworzone.Zwiekszenie nacisku osiowego podkladek cier¬ nych ze swej strony powoduje zwiekszenie gaba¬ rytu osiowego urzadzenia, a poza tym jest ogra¬ niczone ze wzglledu na to, ze czesci elastyczne za¬ stosowane celem wywierania tego nacisku nie po- winny byc ztoyt szty*wne, poniewaz powinny 937863 93786 4 wchlonac luzy montazu lub zuzycia i nie powin¬ ny powodowac znacznej zmiany obciazenia, które powoduja przed i po takim wchlonieciu luzów.Zwiekszenie nacisku osiowego powoduje równiez koniecznosc kosztownego wzmocnienia czesci urza¬ dzenia, które musi wytrzymac ten zwiekszony na¬ cisk.Zwiekszenie liczby podkladek ciernych jest do¬ tychczas zawsze stosowane przez równoczesne po¬ wiekszenie liczby czesci .przeznaczonych do pulso¬ wania katowego jedne w stosunku do drugich, przy czym kazda podkladka cierna jest umieszczo¬ na pomiedzy dwiema tymi czesciami, co jeszcze powieksza osiowy wymiar gabarytowy urzadzenia oraz szczególnie komplikuje jego konstrukcje.Celem wynalazku jest opracowanie urzadzenia amortyzujacego skrecanie o wysokim efekcie his- terezy i nie majace wyzej wymienionych wad dzie¬ ki szczególnie prostemu i skutecznemu rozstawie¬ niu podkladek ciernych.Urzadzenie amortyzujace skrecanie wedlug wy¬ nalazku, zwlaszcza do sprzegiel pojazdów samo¬ chodowyeh, zawiera dwie czesci wspólosiowe, za¬ montowane obrotowo jedna w stosunku do dru_ giej, co najmniej na czesci kata pelnego, srodki e- lastyczne umieszczone na obwodzie pomiedzy cze¬ sciami wspólosiowymi, oraz srodki cierne umiesz¬ czone osiowo pomiedzy tymi czesciami, utworzone przez co najmniej dwie podkladki cierne.Istota wynalazku polega na tym, ze kazda z pod¬ kladek ciernych jest przytwierdzona obrotowo do tej z czesci wspólosiowych, od której jest oddzie¬ lona osiowo pirzez druga podkladke ciemna, co naj7 mniej na wycinku kata pelnego.Takie rozmieszczenie podkladek ciernych zwiek¬ sza * liczbe rzeczywiscie pracujacych powierzchni tracych, a wiec równiez zwieksza uzyskane tarcie calkowite.W istocie bowiem nie tylko kazda podkladka cierna jest poddawana katowemu ruchowi pulsu¬ jacemu powodujacemu tarcie w stosunku do tej czesci urzadzenia, z która sie styka, lecz równiez jest poddawana innemu pulsowaniu katowemu, równiez powodujacemu tarcie w stosunku do dru¬ giej podkladki ciernej.Tak wiec pomiedzy dwiema podkladkami cier¬ nymi istnieja korzystnie trzy powierzchnie tarcia.Oczywiscie liczba podkladek moze byc wieksza, przy czym korzystnie jest jezeli wspomniane pod¬ kladki sa zgrupowane parami.Przy wszystkich innych danych niezmiennych, urzadzenie we wszystkich przypadkach zapewnia histereze, to znaczy róznice pomiedzy momentami obrotowymi przekazanymi w jednym kierunku pul¬ sowania katowego w stosunku do drugiego, wyz¬ sza od histereizy uzyskiwanej w dawniejszych urza¬ dzeniach tego typu.Przedmiot wynalazku jest pokazany w przykla¬ dzie wykonania na rysunku, na którym fig. 1 przedstawia urzadzenie amortyzujace skrecanie w widoku czesciowym, czesciowo w rzucie piono¬ wym, a czesciowo w przekroju wedlug linii I — I oznaczonej na fig 2, fig. 2 — urzadzenie w przekroju osiowym wedlug. linii lamanej II — II oznaczonej na fig. 1, fig. 3 — górna czesc urza¬ dzenia z fig. 2 w wiekszej skali, fig. 4 i 5 — gór¬ ne czesci analogiczne do fig. 3 w przekrojach osio¬ wych odpowiednio wedlug linii lamanych IV — IV i V — V oznaczonych na fig. 1, fig. 6 — pod¬ kladke cierna zastosowana w urzadzeniu amorty¬ zujacym skrecanie, w widoku z góry, fig. 7 — podkladke cierna w przekroju osiowym wedlug li¬ nii VII — VII oznaczonej na fig. 6, fig. 8 — inny czlon urzadzenia amortyzujacego skrecanie, w widoku czesciowym w widoku z góry, fig. 9 — wykres obrazujacy wyniki uzyskane za pomoca urzadzenia amortyzujacego skrecanie, fig. 10 — od¬ miane wykonania analogicznej podkladki cier¬ nej z fig. 6 w wid.)ku z góry, fig. 11 — inna od¬ miane wykonania podkladki ciernej z fig. 6 w widoku z góry, fig. 12 — te sama odmiane wy¬ konania podkladk. ciernej w widoku z boku, fig. 13 — odmiane wykonania czlonu z fig. 8 w wi¬ doku z góry, fig. L4 — odmiane wykonania z fig. 13 w przekroju wedlug linii XIV — XIV w wi¬ doku czesciowym oraz w przekroju, fig. 15 — in¬ ne urzadzenie amortyzujace skrecanie w widoku czesciowym, fig 16 — urzadzenie z fig. 15 w prze¬ kroju osiowym wedlug linii lamanej XVI — XVI, fig. 17 — czlon urzadzenia z fig. 15 w widoku czesciowym w widoku z góry, fig. 18 — podklad¬ ke cierna urzajdzenia z fig. 15 w widoku z góry, fig. 19 — inny rodzaj podkladki ciernej z fig. 18 urzadzenia z fig. 15, fig. 20 — wykres obrazujacy charakterystyki pracy urzadzenia z fig. 15, fig. 21 i 22 — odmiane wykonania urzadzenia z fig. 15 w widokach czesciowych, fig. 23 — inna odmiane wykonania czlonu z fig. 17 w widoku czesciowym, fig. 24 — odmiane wykonania w przekroju wedlug linii XXIV — XXIV oznaczonej na fig. 23 w wie¬ kszej skali, fig. 26 — odmiane wykonania podklad¬ ki ciernej przedstawionej na fig. 18, w czesciowym widoku perspektywicznym, fig. 26 — sposób mon¬ tazu urzadzenia z fig. 15 w widoku czesciowym w rzucie pionowym., fig. 27 — wykres analogiczny do wykresu z fig. 20 dla innej lodmiany wykonania, fig. 28 — podkladke cierna zastosowana w tej odmianie wykonania w widoku czesciowym w rzucie piono¬ wym, fig. 29 — odmiane wykonania czlonu przed¬ stawionego na fig. 24, fig. 30 i 31 — wykresy ana¬ logiczne do wykresu z fig. 20, kazdy dotyczacy odpowiednio innych odmian wykonania.Tarcza ma piaste 10 z otworem rowkowanym, w którym znajduje sie polaczony z nia wal napedzany, nie przedstawiony na rysunku.W strefie srodkowej piasta 10 ma promieniowa oslone piasty 11, w której sa wykonane otwory o ksztalcie zblizonym do prostokata 12, rozmiesz¬ czone obwodowo w pewnych odstepach miedzy so¬ ba.Po obu stronach oslony piasty 11 znajduja sie dwie tarcze pierscieniowe 14, 15 mogace sie swo¬ bodnie obracac i przesuwac osiowo w stosunku do piasty 10.Tarcze 14, 15 sa polaczone miedzy soba w sposób trwaly kolumienkami 16, przenikajacymi luzno przez wyciecia 17 wykonane na obwodzie oslony piasty 11.W swietle otworów prostokatnych 12 oslony pia¬ sty 11, tarcze 14, 15 maja wytloczenia, odpowiednio 40 45 50 55 6093786 6 18, 19, tworzace lacznie miedzy soba i lacznie z wspomnianymi otworami prostokatnymi 12 gniazda na sprezyny 20. Wytloczenia 18, 19 wygiete na ze¬ wnatrz sa umieszczone na przemian z wytloczenia¬ mi wkleslymi 18', 19', na których w stanie spoczyn¬ ku opieraja sie sprezyny 20. Sprezyny 20 sa utwo¬ rzone ze "sprezystych elementów laczacych, umiesz¬ czonych pomiedzy pierwsza czescia utworzona przez •piaste 10 i jej oslone 11 a druga czescia, wspólosio¬ wa z czescia pierwsza, utworzona przez tarcze 14, .Jedna z tych tarczy, tarcza 14 ma na swym Ob¬ wodzie wzdluzne zgrubienia promieniowe 22, prze¬ znaczone do podtrzymywania pierscieni ciernych 23, 24 rozmieszczonych po obu stronach tych zgrubien.Pomiedzy osloma piasty 11 a jedna z tarczy 14, 15, na przyklad tarcza 15 znajduje sie element sprezy¬ sty wywierajacy nacisk osiowy pomiedzy dwiema wyzej opisanymi czesciami wspólosiowymi. Tym elementem sprezystym moze byc na przyklad jak to przedstawiono na rysunku, falisty pierscien me¬ talowy 25, dzialajacy pomiedzy oslona piasty 11, z jednej strony, a podkladka cierna 26 nalozona na tarcze 15, z drugiej strony.Wedlug jednego ze sposobów wykonania wyna- * lazku dwie pary podkladek ciernych, z jednej stro¬ ny Z7A, 27B, a z drugiej strony 28A, 28B sa umiesz¬ czone osiowo pomiedzy oslona piasty 11 a druga tarcza, to znaczy — w przykladzie wykonania przed¬ stawionym na rysunku — pomiedzy oslona piasty 11 a tarcza 14.(Podkladka cierna 27A styka sie, z jednej stnony z tarcza 14, a z drugiej strony z podkladka cierna 27B, która jest polaczona i usztywniona obrotowo z oslona piasty 11, od której jest oddzielona osiowo przez wspomniana towarzyszaca podkladke cierna 27B.Dla takiego polaczenia katowego, i zgodnie z ksztaltem wykonania przedstawionym na fig. 1 do 8, ta podkladka cierna 27A ma pewna ilosc lap 30A stanowiacych jej czesc i wysunietych osiowo poza obwód towarzyszacej podkladki ciernej 27B.W przykladzie wykonania przedstawionym na fig. 1 do 8 lapy osiowe wystepuja w liczbie trzech i sa rozmieszczone równomiernie na obwodzie.Kazda z nich jest wsunieta w wyciejcia 31A lub inne zaglebienie wykonane na rowkach obwodo¬ wych otworów 12 oslomy piiasity 11 tego obwodu, który znajduje sie blizej piasty 10 utrzymujacej wspomniana oslone, patrz fig. 1, 5 i 8.Podkladka cierna 27B styka sie równiez, z jednej strony, z towarzyszaca jej podkladka cierna 27A, a z drugiej strony z przylegla podkladka pierscie¬ niowa 28A.Poza tym, jest ona sztywno polaczona obrotowo z tarcza 14, od której jest oddzielona w kierunku osiowym przez podkladke cierna 27A, polaczenie to jest wykonane, tak jak poprzednio, za pomoca lap osiowych 30B, wsunietych V otwory, okienka, dztey lub inne zaglebienia 31B, wylkoname w tym celu w tarczy 14, przy czym wspomniane lapy sa wysuniete osiowo poza obwód podkladki ciernej 27A.Takie same rozwiazania sa zastosowane do pod¬ kladek ciernych 28A, 28B: podkladka 28A ma la¬ py osiowe 32A wysuniete poza obwód podkladki 28B, wsuniete w zaglebienia 33A oslony piasty 11, od której jest oddzielona przez wspomniana pod¬ kladke cierna 28B, natomiast podkladka 28B ma lapy 32B wysuniete poza obwód podkladki 28A wsuniete w otwory 33B wykonane w tym celu w tarczy 14.Zazwyczaj podkladiki cierne sa polaczone ze soba na styk parami, przy czym podkladki zewnetrzne przylegaja odpowiednio do jednej z czesci wspól¬ osiowych urzadzenia, a kazda z podkladek jednej pary jest sztywno polaczona obrotowo z ta ze wspomnianych czesci, od której jest oddzielona osiowo przez druga podkladke cierna tej samej pary.Lapy kazdej podkladki sa przesuniete katowo jedna w stosunku do drugiej, co ulatwia uklada¬ nie „w luske" tych podkladek.Wedlug rozmieszczenia analogicznego do opisa¬ no nego powyzej, podkladka cierna 26 znajdujaca sie w stycznosci z tarcza 15, ma na obwodzie lapy osiowe 35 wsuniete w wyciecia 36 oslony piasty H, a wiec jest z nia zespolona obrotowo.Mozna latwo zrozumiec, ze jezeli przylozyc mo- ment obrotowy do czesci wspólosiowej utworzonej przez tarcze 14 i 15, to boczne odcinki wytloczen wkleslych 18' i 19' tych ostatnich odepchna spre¬ zyny 20, a te z kolei odepchna oslone piasty 11 opierajac sie na bocznych odcinkach otworów 12 tej ostatniej w ten sposób, ze moment obrotowy zostaje przekazany w sposób elastyczny drugiej czesci wspólosiowej utworzonej przez piaste 10 i jej oslone 11.Jednakze, w czasie przekazywania momentu ob- rotowego nastepuje pulsowanie katowe pomiedzy dwiema omawianymi czesciami Wspólosiowymi, az do chwili, gdy kolumienki 16, laczace ze soba tar¬ cze 14, 15, zetkna sde z odpowiednim binzegtiem zaglebien 17 oslony piasty 11 i zapewnia od tej 4< chwali pelny naped tej ostatniej.W czasie pulsowania katowego zachodzi tarcie, z jednej strony pomiedzy podkladkami ciernymi, parami po dwie miedzy soba, a z dru&iej strony pomiedzy tymi podkladkami, które sie stykaja z 45 jedna lub druga czescia wspólosiowa stanowiaca czesc urzadzenia, a wspomniana czescia.Mówiac dokladniej nalezy pamttetac, ze pomie¬ dzy czterema podkladkami ciernymi 27A, 27B, 28A, 28B jest piec aktywnych powierzchni ciernych, a 50 rndanowiLaie pomiedzy tairoza 14 i podfkladka 27A, pomiedzy podkladka 27A i podkladka 27B, pomie¬ dzy podkladka 27B i podkladka 28A, pomiedzy podkladka 28A i podkladka 28B oraz pomiedzy pod¬ kladka 28B i oslona piasty 11. Do tych pieciu po- 55 wierzchni ciernych dochodzi powierzchnia cierna pomiedzy podkladka cierna 26 i tarcza 15.A wiec wedlug wynalazku istnieje wieksza licz¬ ba czynnych powierzchni ciernych od liczby za¬ stosowanych podkladek ciernych. 60 Wynika z tego, przy wszystkich innych warun¬ kach niezmiennych, znaczy wzrost efektu histerezy w porównaniu z efektami uzyskanymi w rozwia¬ zaniach dotychczasowych.Efekt histerezy jest zobrazowany na wykresie 65 fiig. 9, w którym na osi odcietych oznaczono puil-/ 93786 7 8 sowanie katowe D jednej z czesci wspólosiowych urzadzenia w stosunku do drugiej czesci, a na osi rzednych moment obrotowy C przenoszony z je¬ dnej z tych czesci wspólosiowych na druga.Z powodu tarc, i dla tego samego pulsowania katowego d, zachodzi róznica pomiedzy momen¬ tem obrotowym Ct przekazanym dla pierwszego kierunku wspomnianego, pulsowania a momentem obrotowym C2 przekazanym w odwrotnym kierun¬ ku tego pulsowania.Z piecioma podkladkami stalowymi 26, 27A, 27B, 28A, 2&B, mozna wedlug wynalazku uzyskac róz¬ nice momentu obrotowego C2—C2 wiejksza od 10 mjdaiN, przy czym róznica ta charakteryzuje otrzy¬ many efekt histerezy. iWartosc powyzsza bedzie lepiej zrozumiana je¬ zeli sie podkresli, ze róznica momentu obrotowego uzyskana w tych samych warunkach w rozwiaza¬ niu poprzednim, majacymi dwde podkladki stalowe, jedna pomiedzy tarcza 14 a oslona piasty 11 i dru¬ ga pomiedzy ta ostatnia a tarcza 15, jest mniej¬ sza od 4 m.daN.W urzadzeniu wedlug wynalazku róznica mo¬ mentu obrotowego jest wiec sumarycznie wieksza od 2 mjdaiN na jedna podkladke, podczas gdy w porównywanym dawniejszym urzadzeniu, róznica ta jest mniejsza od 2 m.daN na podkladke.W przypadkach opisanych powyzej kazda pod¬ kladka cierna ma na obwodzie tirzy lapy osio¬ we.Wedlug odmiany wykonania pokazanej na fig. , dotyczacej przykladowo jednej podkladki cier¬ nej 27A, podkladka ta ma tylko dwie lapy osiowe, a w pokazanym przykladzie kazda z tych lap jest przesunieta katowo w stosunku do srednicy przechodzacej przez druga lape osiowa.Rozwiazanie to ulatwia przemienne ukladanie, „w luske" tych podkladek i sprzyja tym samym zastosowaniu wiekszej liczby podkladek.W odmianach wykonania opisanych powyzej srodki zamocowania jednej podkladki do odpowie¬ dniej czesci urzadzenia sa utworzone przez lapy osiowe tworzace calosc z tymi podkladkami.W odmianie wykonania pokazanej na fig. 11 do 14, dotyczacych przykladowo jednej podkladki 28A, srodki zamocowania obrotowego tej podklad¬ ki z oslona piasty 11 maja, z jednej strony dwie la|py 38A stanowiace calosc z podMadka i wysta¬ jace promieniowo w dwóch miejscach przeciw¬ stawnych, przy czym kazda z tych lap ma wycie¬ cie 39A, oraz — z drugiej strony — dwa wystepy 40 umieszczone osiowo na oslonie piasty 11 wzdluz tego brzegu odpowiednich otworów 12, który jest blizszy jej osi, wspomniane wystepy 40 sa dosto¬ sowane do wspólpracy z wspomnianymi lapami S8A poprzez wlozenie wspomnianych wystepów w wyciecia 39A wspomnianych lap.Wedlug przedstawionego ksztaltu wykonania, wystep 40 wynika z odksztalcenia osiowego oslo¬ ny piasty 11, o ogólnym ksztalcie sklepienia, przy czym odksztalcenie to jest przykladowo wykonane w czasie czynnosci wycinania oslony piasty.Rozwiazanie to ma te zalete, ze do wykonania podkladki 28A mozna uzyc tasmy stalowej juz zahartowanej w ten sposób, aby miala odpowied¬ nia twardosc.W istocie bowiem do wykonania podkladki przedstawionej na fig. 12 nie zachodzi koniecz¬ nosc jakiegokolwiek zaginania.W przypadku .podkladek z lapami osiowymi, ta¬ ka tasma nie nadaje sie ze wzgledu na koniecz¬ nosc zaginania lap.W tym przypadku do wyrobu podkladek nalezy stosowac blache ze stali niskoweglowej, a nastep¬ nie zastosowac odpowiednia obróbke utwardzania powierzchniowego.Jest rzecza zrozumiala, ze nie wykroczy sie poza ramy wynalazku, jezeli umiesci sie dodatkowa podkladke cierna pomiedzy jedna para podkladek ciernych wedlug wynalazku, szczególnie w celu zmiany rodzaju tarcia poprzez odpowiedni dolór materialów na te pedkladki.W dotychczasowych rozwiazaniach podkladki cierne sa polaczone obrotowo z odpowiednimi czesciami urzadzenia, dla calego zakresu pulso¬ wania katowego, które moze zachodzic pomiedzy tymi czesciami.Obecnie, w oparciu o fig. 15 do 31 zostana opi¬ sane inne sposoby wykonania, w których to pola¬ czenie jest wykonane tylko w pewnym wycinku pulsowania katowego.W istocie bowiem z rozmaitych powodów, a w szczególnosci w niektórych zastosowaniach spec¬ jalnych, moze byc rzecza interesujaca zmniejsze¬ nie, a nawet calkowite wyeliminowanie histerezy w okreslonym wycinku pulsowania katowego do¬ tyczacego dwóch czesci wspólosiowych urzadzenia, które ma moment obrotowy równy zeru.Obecnie opisywane ksztalty wykonania calkowi¬ cie spelniaja ten warunek.Na fig. 15 przedstawiono tarcze cierna zawiera¬ jaca piaste 110, z otworem rowkowanym, w któ¬ rym umieszcza sie nieruchomo jakikolwiek wal, na przyklad wal napedzany, nie przedstawiony na rysunku.W strefie srodkowej piasta 110 posiada umiesz¬ czona zewnetrznie i promieniowo oslone piasty 111, majaca rozmieszczone kolowo, patrz fig. 17, trzy rodzaje otworów 112A, 112B, 112C umieszczonych na przemian.W przykladzie wykonania dwa otwory 112A o swietle OA sa rozmieszczone na przeciw siebie, dwa otwory 112B o swietle OB sa rozmieszczone niaipnzeoiw siebie pod katem prostym w stosunku do otworów 112A, cztery otwory 112C o swietle OC sa rozmieszczone pomiedzy otworami poprzed¬ nimi w pozycji naprzemianleglej po dwa.Wszystkie te otwory sa wydluzone w kierunku stycznym do tej samej srednicy oslony piasty 111.Brzeg styczny otworów 112A znajdujacy sie bli¬ zej osi oslony piasty 111 jest prostoliniowy.Natomiast odpowiedni brzeg otworów 112B ma wyzlobienie 113B, w którym znajduje sie lapa 114B stanowiaca calosc z oslona piasty 111 i któ¬ ra, zagieta pod katem prostym przebiega równole¬ gle do osi tej ostatniej.Brzeg styczny otworów 112C polozony blizej osi oslony piasty ma równiez wyzlobienia 113C o roz- 40 45 50 55 90e 93786 chyleniu katowym nieco wiekszym od rozchylenia 113B otworów 112B.Oslona piasty 111 ma z obu swoich boków tar¬ cze pierscieniowe 115, 116 obracajace sie swobod¬ nie i przesuwajace sie w stosunku do piasty 110. 5 Tarcze 115, 116 sa polaczone miedzy soba za po¬ moca kolumienek 117 przenikajacych z duzym lu¬ zem J przez wyzlobienia 113C znajdujace sie w otworach 112C oslony piasty 111, patrz fig. 15.Naprzeciw otworów 112A oslony piasty 111 tar- io cze 115, 116 maja równiez otwory odpowiednio 118A, 119A o takim samym swietle OA co wspo¬ mniane otwory 112A i tworza lacznie miedzy so¬ ba i lacznie z otworami 112A gniazda na sprezyny 120A. 15 iRówniez naprzeciwko otworów 112B oslony pia¬ sty 111, tarcze 115, 116 maja otwory, odpowiednio 118B, 119B o swietle 0'B tworzace lacznie miedzy soba i lacznie z otworami 112B gniazda na sprezy¬ ny 120B; swiatlo 0'B otworów 118B, 119B jest 20 mniejsze od swiatla OB otworów 112C oslony pia¬ sty 111, poniewaz pomiedzy nimi przewidziano luz JB po obu stronach sprezyn 120B.Wedlug analogicznego rozwiazania, naprzeciw otworów 112C oslony piasty 111, tarcze U5, 116 25 maja otwory odpowiednio 118C, 119C o swietle 0'C, tworzace lacznie miedzy soba i lacznie z ot¬ worami 112C gniazda dla sprezyn 120C, swiatlo 0'C otworów 118C, 119C jest mniejsze od swiatla OC otworów 112C oslony piasty 111, przewidziano 30 luz JC pomiedzy tymi otworami po obu stronach sprezyn 120C, przy czym luz JC jest wiekszy od luzu JB przewidzianego w tych samych warun¬ kach z jednej strony dla otworów 112B, a z dru¬ giej strony dla otworów ll&B, 119B. 35 Sprezyny 120A, 120B, 120C sa umieszczone sty¬ cznie do tego samego obwodu oslony piasty 111 i tworza trzy grupy sprezyn A, B, C, rózniace sie miedzy soba sztywnoscia.Do jednej z tarcz 115, 116, na przyklad do tar- 40 czy 115 jest przytwierdzona tarcza cierna 122, któ¬ ra w przykladzie wykonania przedstawionym na rysunku dochodzi az do piasty 110. Tarcza 122 ma przytwierdzone na obwodzie pierscienie cierne 123, 124. 45 Pomiedzy tarcza 115 a oslona piasty 111, lub — dokladniej — pomiedzy tarcza cierna 122 polaczo¬ na w sposób trwaly z tarcza 115 a oslona piasty Ul sa sukcesywnie umieszczone osiowo: podklad¬ ka cierna 126, podkladka cierna 127 i podkladka » 128 z materialu przeciwciernego, na przyklad z poiicztetrofluoroetylenu, stykajaca sie z oslona piasty 111. W podanym przykladzie podkladki 126, 127 sa obie z metalu, lecz jest rzecza oczywista, ze co najmniej jedna z nich, lub obie, moga byc 55 wykonane z materialu ciernego i/lub, ze moze im towarzyszyc jedna lub kilka podkladek z takiego materialu ciernego.Podkladka cierna 126 pokazana oddzielnie na fig. 18, ma na obwodzie umieszczone naprzeciw siebie 60 dwie lapy promieniowe 129, wyposazone w wycie¬ cie 130, wyciecie, przez które kazda z wspomnia¬ nych lap jest wsunieta na sprezyne 120B.W przykladzie przedstawionym na rysunku kaz¬ dy z odcinków bocznych tego wyciecia 130 jest « przeznaczony do utworzenia piasty lozyska, jak to zostanie podane nizej.Dno wyciec 130 ma mniejsze wyciecie 132 umo¬ zliwiajace przejscie lap 114B znajdujacych sie osiowo na oslonie piasty 111, natomiast na tarczy 115 znajduja sie otwory 125 umieszczone naprze¬ ciwko tych wyciec.Tak jak poprzedinio, kazda czesc boczna tego wyciecia 132 jest przeznaczona w (pokazanym przy¬ kladzie do utworzenia odsadzenia lub zderzaka.Podkladka cierna 127 pokazana oddzielnie na fig. 19 ma, równiez umieszczone na obwodzie w pozy¬ cjach przeciwleglych dwie lapy promieniowe 133 wyposazone kazda w wyciecie 134, za pomoca któ¬ rego kazda z tych lap jest wsunieta na kolumien¬ ke 117, patrz fig. 15 i 16.Wedlug analogicznego ukladu pomiedzy tarcza 116 a oslona pdasty 111 sa sukcesywnie osiowo umieszczone: podkladka falista o sprezystosci osio¬ wej 135, podkladka oporowa 136 zamocowana tak jak i podkladka 127 na kolumience 117, oraz pod¬ kladka z materialu przecdwcieomego 137.Tarcze 115, 116 oraz tarcza cierna 122 tworza lacznie pierwsza czesc wspólosiowa, która moze byc polaczona w sposób trwaly z walem, na przy¬ klad z walem napedzajacym, przez dokrecenie tarczy ciernej 122, lub dokladniej — wykladzin ciernych 123, 124 umieszczonych na tej ostatniej pomiedzy tarcza dociskowa, a tarcza reakcyjna.Podkladki 127 i 136 sa trwale polaczone, obrotowo z ta czescia wspólosiowa za pomoca kolumienek 117.Oslona piasty 111 i piasta 110 tworza poza tym druga czesc wspólosiowa, a sprezyny 120A, 120B, 120C tworza sprezyste laczniki i sirodki napedzaja¬ ce, umieszczone pomiedzy dwiema czesciami wspól¬ osiowymi.Jezeli przylozyc moment obrotowy do czesci wspólosiowej utworzonej przez tarcze 115, 116 i tar¬ cze cierna 122, na przyklad w kierunku strzalki F, fig. 15, to ta czesc wspólosiowa napedzi zespól spre¬ zyn 120A, 120B, 120C.Tyilko sprezyny 120A .stykaja sie swoja przedmia czescia z oslona piasty 111, ze wzgledu na to, ze otwory 118A, 119A, z jednej strony, i 112A z dmi- giej strony, w których sa umieszczone sprezyny maja takie samo swiatlo, a wiec sprezyny te nacis¬ kaja swoja przednia czescia powodujac moment obrotowy w oslonie pdasty, co zapewnia elastyczne przekazanie tej ostatniej momentu obrotowego tar¬ czy ciernej 122.W czasie tego pierwszego okresu dzialania, spre¬ zyny 120A dzialaja same, poniewaz sprezyny 120B i 120C nie stykaja sie z oslona piasty 111.Równoczesnie nie pojawia sie zadne tarcie spo¬ wodowane podkladka cierma 126, poniewaz ta osta¬ tnia jest chwilowo polaczona przez tarcie z obra¬ cajacymi sie,tarczami 115, 116, i poniewaz równo¬ czesnie czesci, z którymi sie styka, sa równiez po¬ laczone obrotowo z tymi tarczami.Ten okres dzialania jest pokazany na prostej Px wykresu z fig. 20, na którym moment obroto¬ wy przekazany C jest naniesiony na osi rzednych, a pulsowanie katowe D — na osi odcietych.Ten pierwszy okres dzialania trwa az do czasu,11 93786 12 gdy luz JB "jest wyczerpany, wówczas sprezyny 120B zwane sprezynami o dzialaniu róznicowym, swoja czescia przednia stykaja sie z oslona piasty IM.Od .tej chwili sprezyny te równiez wspólpracuja przy przekazywaniu tej oslonie piasty Hi momen¬ tu obrotowego przylozonego do tarczy ciernej 122, ich dzialanie napedzajace dodaje sie do dzialania wywieranego przez sprezyny 120A.Jednakze w czasie tego drugiego okresu dziala¬ nia podkladka cierna 126 styka sie z oslona piasty 111.W istocie bowiem szerokosc wyciec 132 podkladki ciernej 126 zostala dobrana w ten sposób, aby po¬ miedzy brzegami lub wystepami bocznymi tych ostatnich a lapami 114B oslony piasty pozostal luz równy luzowi JB istniejacemu po obu stronach sprezyn 120B.Tak wiec w chwili, gdy te ostatnie stykaja sie z oslona piasty 111, to znaczy, gdy od|powiednie brzegi boczne otworów 112B z jednej strony i 118B, 119B z drugiej strony, znajda sie naprzeciwko sie¬ bie, odsadzenie podkladek ciernych 126 zetknie sie równiez ze zderzakami utworzonymi przez lapy 114B tej oslony piasty 111.W wyniku tego podkladka cierna 126 jest pola¬ czona obrotowo z oslona piasty 111, a wiec jest nie¬ ruchoma w stosunku do podkladki 127 i tarczy 115, które z nia sasiaduja, a wiec powstaje tarcie z jednej strony pomiedzy podkladka 126, a z dru¬ giej strony pomiedzy podkladka 127 i tarcza 115.Z tego tarcia wynika zróznicowanie pomiedzy wartosciami momentu obrotowego, przekazanego, gdy pulsowanie D wzrasta, patrz prosta P2 na wy¬ kresie fig. 20, w stosunku do momentu obrotowe¬ go przekazanego, gdy to pulsowanie maleje, patrz prosta P'2 na tym samym wykresie.Uklad ten jest charakterystyczny dla uzyskane¬ go efektu histerezy.Jak widac proste P2 i P'2 sa bardziej strome ani¬ zeli prosta Pi przedstawiajaca poprzedni okres dzia¬ lania, ze wzgledu na to, ze dzialanie sprezyn 120B dodaje sie do dzialania sprezyn 120A.Drugi okres dzialania wyjasniony powyzej prze¬ biega az do chwili, gdy luz JC jest ze swej strony wykorzystany i gdy od tej chwili sprezyny 120C dodaja swoje dzialanie do dzialania sprezyn 120A, 120B.Podkladka cierna 126 pozostaje stale zlaczona ob¬ rotowo z oslona piasty 111, wobec czego ten trzeci okres dzialania objawia sie jak poprzednio dwie¬ ma prostymi P3, P'8 o wiejkszej stromiznie od pro¬ stych P2, P'2 obrazujacych poprzedni okres dzia¬ lania.W czasie powrotu, to znaczy w czasie zmniejsza¬ nia sie pulsowania katowego nastepuje rozpreza¬ nie sie róznych sprezyn. Poniewaz wspomniany ko¬ niec przedni sprezyn 120B pozostaje w pierwszym okresie docisniejty do odpowiedniego odcinka otwo¬ ru 112B oslony piasty 111, i poniewaz odpowiedni odcinek wyciec 130 podkladki 126 jeist równiez do¬ cisniety do przedniego konca wspomnianych spre¬ zyn 120B, te ostatnie dociskaja wspomniana pod¬ kladke do oslony piasty, a wiec zachodzi tarcie, a tym saanym histereza.W czasie drugiego okresu sprezyny 120B odsu¬ waja sie od oslony piasty 111, puszczaja podklad¬ ke 126, która przesuwa sie za nimi i nie ma tar¬ cia, a wiec nie ma histerezy.Wedlug odmiany wykonania pokazanej na fig. 11 i 22,, otwory 125 tarczy 115 sa zlikwidowane i zastapione przez zwykle wytloczenia 138 o am¬ plitudzie dostatecznej, aby umozliwic wprowadze¬ nie bez tarcia lap osiowych 114B utrzymywanych przez oslone piasty 111.Wedlug odimiany wykonania pokazanej na fig. 23 i 24, te lapy osiowe sa zastapione przez wystepy 144B umieszczone osiowo na oslonie piasty 111 wzdluz tego boku otworów 112B, który jest blliz- szy jej osi.Wedlug przedstawiionego ksztaltu wykonania, ta¬ ki wystep 144B powstaje na skutek odksztalcenia osiowego oslony piasty 111 i ma ogólny ksztalt skle¬ piony, odksztalcenie to moze byc na przyklad uzy- skane w czasie czynnosci wycinania oslony piasty d ma w przedstawionym przykladzie wykonania dwie powierzchnie zderzenia 145, 145'.Jak by nie bylo, wystep 144B jest przystosowa¬ ny do wspólpracy z jedna lapa 129 jednej pod- kladki ciernej 126 przez umieszczenie go w wy¬ cieciu 132 wykonanym w takiej lapie.Wedlug odmiany pokazanej na fi&. 25 i 26 kaz¬ dy odcinek boczny wyciecia 130 podkladki 126 jest przedluzony przez jezyczek 146 umieszczony w pla- szczyznie prostopadlej do plaszczyzny wspomnia¬ nej podkladki.Jezyczki 146 sa wsuniete do Odpowiedniego otwo¬ ru 112B oslony piasty 111.Odgrywaja one role zderzaków, tak dla odipo- wiedniej sprezyny 120B, jak równiez dla odpowie¬ dnich boków otworu 112B oslony piasty.W rozwazaniach dotychczasowych zakladano, ze omawiane czesci sa symetryczne, a wiec histereza istniala dla obu kierunków powstawania pulsowa- 40 nia katowego, powstajacego tak przy momencie obrotowym dodatnim jak i ujemnym.Wedlug odmiany wykonania pokazanej na fig. 27 do 29, histereza zachodzi tylko przy kierunku bezposrednim: lapa 129 podkladki 126 nie ma wy- 45 ciecia 130 lecz tylko boczny odcinek zderzakowy 147. Równoczesnie zderzak przewidziany na oslo¬ nie piasty 111, na przyklad wystep 144B ma tyl¬ ko jeden brzeg czynny 145 do wspólpracy tylko z jednym odcinkiem 148, odcinki boczne wyciecia W 132 podkladki 126 umieszczonej po drugiej stronie odcinka 147 lapy 119 tej ostatniej.Równiez, patrz fig. 30, jest rzecza mozliwa u- zyskac histereze w czasie trzeciego okresu dziala¬ nia i to na przyklad wieksza od tej, która pojawia 55 sie w czasie drugiego okresu dzialania, w tym celu wystarczy na przyklad aby do dzialania dwóch flprezyn 120C w czasie tego trzeciego okresu dzia¬ lania dolaczyly sie jedna lub kilka dodatkowych podkladek ciernych 126.W Odwrotnie, patrz fig. 31, jest rzecza mozliwa brak histerezy w czasie trzeciego okresu dzialania, na przyklad przy odwrotnym rozwoju pulsowania ka¬ towego, jak to pokazano na rysunku, w tym celu do rozmaitych zderzaków wystarczy wprowadzic 65 odpowiednia asymetrie.13 93786 14 Oazyiwisaie te róznie roziwliazainda mooga byc la¬ czone wedlug wszelkich mozliwych kombinacji.We wszystkich przypadkach, jest rzecza oczywis¬ ta, ze w czasie pierwszego okresu dzialania zacho¬ dza tarcia wewnetrzne, powstajace w szczegól¬ nosci na skutek osiowego skrecenia calosci. Tarcia te moga byc korzystnie pomniejszone przez umiesz¬ czenie podkladki z odpowiedniego materialu prze- ciwciernego, jak na przyklad material sprzedawa¬ ny pod nazwa handlowa ^Teflon".Korzystnie jest pozostawic niewielki luz (czaso¬ wy) pomiedzy koncem tego pierwszego okresu dzia¬ lania a poczatkiem nastepnego, aby uniknac tego, ze podkladka 126 docisnieta do oslony piasty bedzie narazona na dzialanie calego momentu, obrotowe¬ go do przeniesienia.Oczywiscie wynalazek niniejszy nie ogranicza sie do opisanych i przedstawionych ksztaltów wyko¬ nania, lecz obejmuje wszystkie odmiany wykona¬ nia i/luib kombinacje ich róznych elementów, a w szczególnosci odnosnie do: liczby grup sprezyn, licz¬ by sprezyn w jednej grupie, i/lub liczby zastoso¬ wanych podkladek ciernych, ii/ilufo rodzaju mate¬ rialu podkladki lub podkladek, i/lub konstrukcji i wzgllednego rozmieszczenia czesci wspólosiowych, które go tworza.W szczególnosci wedlug jednej odmiany, nie ' przedstawionej na rysunku, jedna ze wspomnianych czesci wspólosiowych ma piaste podtrzymujaca ze¬ wnetrznie dwie oslony biegnace promieniowo w pewnym odstepie jedna od drugiej, zas druga czesc wspólosiowa ma kolnierz przebiegajacy równolegle do wspomnianej oslony piasty.Poza tym, dziedzina zastosowania wynalazku nie ogranicza sie do tarcz ciernych sprzegiel samocho¬ dowyich, dla których zostala szczególowo opisana, lecz obejmuje w sposób bardzo ogólny wszystkie urzadzenia progresywnosci skrecania i/lub wszyst¬ kie urzadzenia amortyzujace skrecanie. PL PL PL PL PL