Przedmiotem wynalazku jest urzadzenie przelaczajace przekladnie zmianowa pojazdu samo¬ chodowego dla wlaczania i wylaczania ksztaltowych sprzegiel zabierakowych z ulozyskowana przesuwnie wzdluznie szyna przelaczajaca z widelkami przelaczajacymi, drazkami przesuwnymi i polaczonymi z nimi jarzmami przelaczajacymi.Znane jest z opisu patentowego RFN nr 2547476, urzadzenie przelaczajace w którym rolki, ulozyskowane obrotowo za pomoca lozysk tocznych, moga byc poruszane z bardzo dobra spraw¬ noscia w celu przelaczania biegów, podobnie jak polaczone z nimi drazki przesuwne z widelkami przelaczajacymi. Prowadzenie za pomoca rolek jest wprawdzie optymalnejesli chodzi o sprawnosc, ale z drugiej strony wystepuja bardzo duze sily zginajace, które trzeba uwzglednic przy okreslaniu wymiarów. Momenty gnace sa bardzo duze zwlaszcza przy mocowaniu widelek i przy wycieciu dla palców przelaczajacych. Ponadto ten sposób prowadzenia w przypadku przekladni zamontowanej poziomo wymaga kosztownych srodków dla umozliwienia przelaczania z obu stron; na przyklad potrzebne sa dwa rózne odlewy obudowy. Przekladnia taka jest równiez niekorzystnie wysoka.Ponadto znane jest urzadzenie przelaczajace („Przekladnie zebate", Lohmann, Springer- Verlag, Berlin-Heidelberg, 1970, str. 178), w których drazki przesuwne sa polaczone z widelkami przelaczajacymi poprzez wezly obrotowe i jarzma przelaczajace. Jarzma sa polaczone przegubowo z obudowa za pomoca lozysk igielkowych. Tego rodzaju konstrukcja równiez zapewnia lekkosc przelaczania, jednakze równiez w tym przypadku wystepuja trudnosci, jezeli w przypadku prze¬ kladni zamontowanej poziomo przelaczanie ma sie odbywac z drugiej strony. Wysokosc tego rodzaju konstrukcji jest równiez niekorzystnie duza.Celem wynalazku jest otrzymanie urzadzenia przelaczajacego, w którym wystepowalyby niewielkie sily reakcji, które wykazywaloby zadowalajaca sprawnosc przy przenoszeniu sil przela¬ czajacych przy stosunkowo prostej konstrukcji i ulozyskowaniu a które ponadto byloby tanie w produkcji i latwe do montazu. Wysokosc konstrukcji urzadzenia przelaczajacego powinna byc mozliwie jak najmniejsza a w przypadku przekladni zamontowanej poziomo przelaczanie biegów powinno byc mozliwe bez dodatkowych nakladów zarówno z prawej jak z lewej strony.Urzadzenie przelaczajace przekladnie zmianowa pojazdu samochodowego, dla wlaczania i wylaczania ksztaltowych sprzegiel zabierakowych, z szyna przelaczajaca z widelkami przelaczaja-2 120 442 cymi dla biegu wstecznego, drazkami przesuwnymi i polaczonymi z nimi jarzmami przelaczaja¬ cymi, przy czym szyna przelaczajaca i drazek przesuwny sa ulozyskowane przesuwnie wzdluznie, prostopadle i równolegle do glównego walka przekladni wedlug wynalazku charakteryzuje sie tym, ze drazki przesuwne sa prowadzone poprzez promieniowe grzbiety, czopy kulowejarzm przelacza¬ jacych i poprzez prowadnice, które sa wsparte na szynie przelaczajacej, prowadzonej na obudowie, przy czym szyna przelaczajaca i drazki przesuwne sa umieszczone poprzecznie jedne nad drugimi, równolegle do walka glównego przekladni.Szyna przelaczajaca ulozyskowana w otworach obudowy, ma podtoczenia, które posiadaja po dwa splaszczenia, a prowadnice sa sztywno polaczone z szyna przelaczajaca.Szyna przelaczajaca jest prowadzona przez drazki przesuwne, a prowadzenie na obudowie nastepuje poprzez powierzchnie prowadzace.Prowadnice sa umieszczone na kazdym drazku przesuwnym.Czop kulowy zawiera kuliste odsadzenie, wchodzace w otwór drazka przesuwnego, oraz moze zawierac cylindryczne odsadzenie stanowiace prowadnice dla bocznego prowadzenia drazka przesuwnego.Szyna przelaczajaca i drazek przesuwny, w stosunku do srodkowego punktu walka glównego przekladni, sa usytuowane w zakresie kata 20^70° wzgledem poziomej lub pionowej linii srodkowej.Prowadzenie drazków przesuwnych na czopach kulowych i promieniowych grzbietach jarzm przelaczajacych daje szczególnie male sily reakcji. Równiez boczne prowadzenie drazków przesuw¬ nych np. za pomoca elementów prowadzacych lub cylindrycznych odsadzen na czopach kulowych w niewielkim tylko stopniu pogarsza sprawnosc. Ulozone plasko jeden nad drugim drazki prze¬ suwne i szyna przelaczajaca zapewniaja bardzo proste rozwiazanie konstrukcyjne calego ukladu przelaczajacego, który zajmuje niewielka przestrzen. Równiez montazjest bardzo prosty, poniewaz drazki przesuwne trzeba tylko nasadzic otworami na czopy kulowe jarzm przelaczajacych.Ulozyskowanie szyny przelaczajacej za pomoca podtoczen, ulozyskowanych w otworach obudowy i posiadajacych po dwa splaszczenia, przy czym prowadnice sa sztywno polaczone z szyna przelaczajaca, jest korzystne zwlaszcza wtedy, gdy wystepuja duze sily przy wlaczaniu biegu wstecznego i nalezy uniknac wygiecia szyny przelaczajacej. Rozwiazanie takie daje równiez bardzo solidne prowadzenie drazków przesuwnych.Jezeli, czop kulowy, poza kulistym odsadzeniem, wchodzacym w otwór drazka przesuwnego, bedzie posiadal cylindryczne odsadzenie, realizujace prowadzenie w szczelinach drazków przesuw¬ nych, wówczas prowadnice sa juz zbedne.Szczególnie korzystne jest wykonanie urzadzenia w ten sposób, ze szyna przelaczajaca i drazek przesuwny, w stosunku do przekroju poprzecznego walka glównego, sa usytuowane w zakresie kata 20-S-700 wzgledem poziomej lub pionowej linii srodkowej, poniewaz wykorzystuje sie wtedy istniejaca juz przestrzen w prostokatnej obudowie przekladni z okraglymi czesciami (walki, kola i sprzegla). Przy takim rozwiazaniu odleglosc obudowy od srodka walka glównego przekladni moze byc bardzo mala i urzadzenie przelaczajace nie ma na nia juz tak duzego wplywu.Bardzo proste drazki przesuwne, tylko z jednym otworem, jednym wycieciem dla palca przelaczajacego i z jedna szczelina, mozna wytwarzac tanio sposobem bezwiórowym z materialu ciagnionego beznalotowo. Prowadnice mozna równiez latwo wykonywac przez wykrawanie.Przedmiot wynalazku zostanie dokladniej przedstawiony w przykladzie wykonania na rysunku, na którym fig. 1 przedstawia samochodowa przekladnie zmianowa ze sprzeglami przela¬ czajacymi i z urzadzeniem przelaczajacym wedlug wynalazku w czesciowym przekroju, fig. 2— urzadzenie przelaczajace z fig. 1 w przekroju prostopadlym do osi, fig. 3 — urzadzenie przelaczajace z fig. 1 w widoku z góry, fig. 4 — urzadzenie przelaczajace wedlug drugiego wariantu wykonania w czesciowym przekroju, a fig. 5—trzeci wariant wykonania urzadzenia przelaczaja¬ cego w czesciowym przekroju.Pokazana na fig. 1 przekladnia zmianowa przeznaczona jest do pojazdów samochodowych wiekszej mocy, a zatem do samochodów ciezarowych i autobusów. Zmiana biegów przeprowa¬ dzana jest recznie przez kierowce, przy czym ruch przelaczania pochodzi z recznej dzwigni zmiany120 442 3 biegów (nie pokazanej) poprzez konwencjonalne, nie pokazane elementy przenoszace i jest przeka¬ zywany na walek przelaczajacy 7przekladni. Przekladnia, w przedstawionym przykladzie wykona¬ nia przekladnia synchroniczna z szescioma biegami do przodu i z jednym biegiem wstecznym, zawiera trzy sprzegla 8, które jako ksztaltowe sprzegla zabierakowe umieszczone sa zawsze w wykonaniu podwójnym na walku glównym 6, aby wedlug wyboru laczyc ten walek 6 zjednym z kól zebatych 9 ulozyskowanych na nim obrotowo. Kola te sa stale zazebione z innymi kolami zebatymi przekladni zmianowej. Aby tuleje przesuwne 10 sprzegiel 8, polaczone z walkiem 6 bez mozliwosci obrotu ale z mozliwoscia ruchu osiowego, mozna bylo wedlug wyboru doprowadzac do sprzezenia z kolami zebatymi 9, to w przekladni dla biegów do przodu umieszczone sa przesuwne wzdluznie drazki 1, z którymi polaczone sa ruchomo jarzma przelaczajace 2, których kamienie slizgowe 23 wchodza w rowki obwodowe przesuwnej tulei 10. Dla biegu wstecznego zastosowano równiez ruchoma wzdluznie szyne przelaczajaca 5 z dolaczonymi sztywno widelkami przelaczajacymi 11 pomiedzy drazkami przesuwnymi 1 a obudowa 4. Taprostokatna szyna przelaczajaca jest prowa¬ dzona na obudowie lub w obudowie., W rozwiazaniu z fig. 1-3 szyna przelaczajaca ma podtoczenia 51, które posiadaja po dwa splaszczenia 52 dla odpowietrzania kieszeniowych, okraglych otworów 41 w obudowie, sluzacych jako lozyska dla szyny przelaczajacej 5. Na szynie przelaczajacej zamocowane sa równiez prowadnice 3 dla drazków przesuwnych. Na fig. 4 szyna przelaczajaca 5 jest prowadzona za pomoca prowadnicy 3 na powierzchniach prowadzacych 42 (w przykladzie wykonania trzpienie), które wystaja z obudowy. Prowadnice 3 maja w tym celu otwory 31, w które wchodza kolki 43. Prowadnice 3 sa dzieki temu ulozyskowane bez mozliwosci przesuniecia i opieraja sie o powierzchnie prowadzace 42 tylko w celu prowadzenia szyny przelaczajacej 5, która w tym przypadku ma przekrój poprzeczny taki sam jak drazki przesuwne, ora? w celu prowadzenia drazków przesuwnych 1.Drazki przesuwne 1 maja jednakowe, prostokatne powierzchnie przekroju poprzecznego i sa umieszczone w obudowie jeden nad drugim, tak ze dluzszymi bokami prostokatnych przekrojów sa do siebie równolegle, a wezsze boki prostokatnych przekrojów sa usytuowane w jednej plaszczy¬ znie. Drazki przesuwne sa wykonane z ciagnionych beznalotowo plaskowników. Otwór 1A, wyciecie IB dla palców przelaczajacych 12 i ewentualna szczelina 1C moga zostac wykonane bezwiórowo. Wedlug fig. 2, urzadzenie przelaczajace (szyna przelaczajaca i drazki przesuwne) umieszczone jest w wolnej przestrzeni pomiedzy prostokatna obudowa 4 a okraglymi czesciami (walki, kola i sprzegla) a wiec w odniesieniu do przekroju poprzecznego walka glównego 6 przekladni w zakresie kata pomiedzy 20° a 70° wzgledem poziomych lub pionowych linii srodko¬ wych 61. Odpowiednio uksztaltowane jarzma przelaczajace 2, które w przekroju poprzecznym maja promieniowe grzbiety 21, i czopy kulowe 22 stanowia bardzo korzystne prowadzenie drazków przesuwnych 1 z niewielkimi reakcjami podporowymi i pozwalaja na znaczne zmniejszenie wyso¬ kosci przekladni.W urzadzeniu przelaczajacym wedlug fig. 5, czop kulowy 22 posiada oprócz kulistego odsa¬ dzenia 220, które wchodzi w otwór 1A przesuwnego drazka 1, dalsze cylindryczne odsadzenie 221 stanowiace alternatywna prowadnice i sluzace do bocznego prowadzenia drazków przesuwnych.Kazdy drazek przesuwny ma w tym celu jeszcze jeden otwór wzdluzny lub szczeline prowadzaca.Zastrzezenia patentowe 1. Urzadzenie przelaczajace przekladnie zmianowa pojazdu samochodowego, dla wlaczania i wylaczania ksztaltowych sprzegiel zabierakowych, z szyna przelaczajaca z widelkami przelaczaja¬ cymi dla biegu wstecznego, drazkami przesuwnymi i polaczonymi z nimi jarzmami przelaczaja¬ cymi, przy czym szyna przelaczajaca i drazek przesuwny sa ulozyskowane przesuwnie wzdluznie, prostopadle i równolegle do glównego walka przekladni, znamienne tym, ze drazki przesuwne (l)sa prowadzone poprzez promieniowe grzbiety (21), czopy kulowe (22) jarzm przelaczajacych (2) i poprzez prowadnice (3, 221), które sa wsparte na szynie przelaczajacej (5), prowadzonej na obudowie (4), przy czym szyna przelaczajaca (5) i drazki przesuwne (1) sa umieszczone poprzecznie jedne nad drugimi, równolegle do walka glównego (6) przekladni.4 120442 2. Urzadzenie wedlug zastrz. 1, znamienne tym, ze szyna przelaczajaca (5), ulozyskowana w otworach (41) obudowy, na podtoczenia (51), które posiadaja po dwa splaszczenia (52), a prowad¬ nice (3, 221) sa sztywno polaczone z szyna przelaczajaca (5). 3. Urzadzenie wedlug zastrz. 1, znamienne tym, ze szyna przelaczajaca (5) jest prowadzona przez drazki przesuwne (1), a prowadzenie na obudowie (4) nastepuje poprzez powierzchnie prowadzace (42). 4. Urzadzenie wedlug zastrz. 2, znamienne tym, ze prowadnice (3) sa umieszczone na kazdym drazku przesuwnym (1). 5. Urzadzenie wedlug zastrz. 1, znamienne tym, ze czop kulowy (22) zawiera kuliste odsadze¬ nie (220), wchodzace w otwór (U) drazka przesuwnego (1), oraz cylindryczne odsadzenie (221) stanowiace prowadnice dla bocznego prowadzenia drazka przesuwnego. 6. Urzadzenie wedlug zastrz. 1, znamienne tym, ze szyna przelaczajaca (5) i drazek przesuwny (1), w stosunku do srodkowego punktu walka glównego (6) przekladni sa usytuowane w zakresie kata 20-r70° wzgledem poziomej lub pionowej linii srodkowej (61).FIG.1 41 51 11 51 41120 442 FIG 2 FIG 3 51 ""^ ss: ^ 3 N KI I N N 52 N N -11120 442 FIG.4 1A 43 1C 22 FIG. 5 5U, 221 220 22 21 1A Pracownia Poligraficzna UP PRL. Naklad 120 egz.Cena 100 zl PL PL PL